Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Blaðsíða 138

KÁL Í KIRKJU STAÐ. UM GARÐ Í RAUÐUSKRIÐU Í AÐALDAL 137
því engir slíkir voru þegar hann sjálfur skrifaði allnákvæma sýslulýsingu 1747,
þar sem m.a. er skrá um jurtir sem vaxa í sýslunum,13 og ekki heldur þegar
Eggert og Bjarni riðu um þau héruð áratug síðar.14 Olavius segir hinsvegar frá
nokkrum kálgörðum sem flestir hafa verið nýlega byggðir þegar hann fór um
sumarið 1776. Garðrækt virðist síðan hafa hnignað aftur því 1839 er hún talin
óvíða stunduð í Múlaþingum og raunar í flestum sóknum norðaustanlands.15
Það er því ekki fyrr en á seinni hluta 19. aldar sem garðrækt fer að verða
útbreidd í Þingeyjarsýslum en talsvert vantar á að skýr mynd sé af þeirri sögu.16
Garðurinn er því tæpast frá því tímabili þegar garðrækt fór að verða almenn.
Til þess þyrfti hann að vera frá búskaparárum Árna Magnússonar eða næstu
forvera hans. Líklegra er að hann sé hlaðinn af einhverjum framfarasinnuðum
ábúendum í Rauðuskriðu, Jóni Benediktssyni eða eftirkomendum hans, á
síðasta fjórðungi 18. aldar eða fyrri helmingi þeirrar 19.
Eitt sem hafa má sem rök fyrir því að kálgarðurinn sé frumkvöðlaverk
er óvenjuleg staðsetning hans miðað við bæ og tún, og ekki síður hversu
rammgerður hann er. Það virðist vera einkenni á elstu ræktunarmannvirkjum
á Íslandi að þau eru oft óþarflega traustbyggð miðað við þarfir grænmetisins.
Það sést á lýsingum á garðrækt á 18. og 19. öld að fólk var lengi að ná góðum
tökum á ræktuninni og há uppgjafartíðni sýnir að það vissi oft lítið hvað
það var að gera. En að hlaða veggi kunnu menn og sést á kálgarðinum í
Rauðuskriðu að á þeirri hlið fyrirtækisins hafa menn ekki ætlað að flaska.
Staðsetning kirkjunnar. Nokkrir möguleikar eru á því hvar kirkjan í
Rauðuskriðu gæti hafa staðið. Þegar hugað er að þessu verður að taka með
í reikninginn að ekki er óhugsandi að kirkjustæðin séu fleiri en eitt. Kirkjan
stóð enn 1712, þá að vísu ekki lengur í notkun sem slík, en það er grunsamlegt
að Benedikt Þorsteinsson lögmaður hafi talið sig þurfa konungsleyfi til að
endurbyggja það hús hafi hann ætlað sér að byggja nýja kirkju á grunni hinnar
eldri. Það hefur kostað talsverða fyrirhöfn að sækja um þessháttar leyfi og varla
nokkur önnur dæmi um slíkt frá þessu tímabili. Það er því vel hugsanlegt að
kirkja sú sem Jón sonur hans síðan byggði, væntanlega í kringum 1750, hafi
verið á öðrum stað en kirkjan sem enn hékk uppi 1712. Það myndi skýra
hafi haft af þessu spurn seinna um sumarið þegar hann reið um Þingeyjarþing
má eins túlka þetta svo að garðurinn hafi verið byggður einu eða tveimur árum
fyrr en Olavius ekki haft upplýsingar um uppskeruna.
13 Sýslulýsingar, bls. 218-51.
14 Ferðabók Eggerts og Bjarna II, bls. 49.
15 Þingeyjarsýslur, bls. 136.
16 Sjá almennt um sögu garðyrkju á Íslandi á 19. öld: Þorkell Jóhannesson 1937, bls.
152-58.