Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Page 200

PÁLSTÓFTIR 199
mikilvægur staður sem heitir Svolset í Friksdalen, þær minjar eru í 800 m
hæð yfir sjó og eru túlkaðar sem sel sem var í notkun á þjóðflutningatíma
og víkingaöld. Tólf mannvirki fundust á staðnum. Í nýlegri athugun var talan
hækkuð í 16 (Skrede 2005).
Allar voru þessar byggingar svipaðar að stærð, 20-30 fermetrar, yfirleitt
með inngang á gafli, eitt eða tvö herbergi og var eldstæði í um helmingi
herbergja. Skrede reyndi meðal annars að tímasetja byggingarnar og ráða í
notkunartíma selsins nákvæmar með kolefnisaldursgreiningu. Hún komst að
þeirri niðurstöðu að mannvist hafi verið á staðnum mun lengur en Magnus
hafði talið, frá 2. eða 3. öld fram á þá 11., en umsvifin höfðu verið mest á síðari
hluta járnaldar og þjóðflutningatíma, eins og Magnus taldi upphaflega (Skrede
200:35). Merki voru um að fleira hefði farið fram á staðnum en skepnuhald,
þar fundust snældusnúðar, kljásteinar og járngjall, sem benti til bæði tóvinnu
og járnvinnslu (Skrede 2005:38).
Rannsóknir Magnus og Skrede miðuðu einkum að því að komast að því hve
gömul sel væru sem þáttur í búskaparsögu ýmissa héraða. Tvær aðrar norrænar
rannsóknir beindust fremur að því að skoða þróunina á mun lengri tíma. Í
hinni fyrri voru skoðuð fjögur býli í Vestur-Noregi til að rannsaka breytingar
á notkun heimalands og annarra hluta jarða. Ingvild Øye skiptir því landi
sem nýtt var við búskapinn í fjögur svæði: 1) heimaland með ræktarlandi og
engjum, 2) fjarlægari engi og úthagar, 3) sel nálægt heimabænum og 4) fjarlæg
sel til fjalla og veiðilönd (Øye 2003:405). Sel voru í allt að 1000 m hæð yfir sjó
en býli 450 m. Svæðin 2-4 töldust öll til fjarlægari svæða („outfields“). Fram
kom í rannsókninni að smátt og smátt voru svæði 2, 3 og 4 tekin til ræktunar
eða annarra nota og hámarki nýtingar var náð snemma á miðöldum. Önnur
rannsókn snerist um að skoða þróun búskapar á löngum tíma með því að
skoða sérstaklega þorpið Backa í Vermalandi í Vestur-Svíþjóð (Emanuelsson
o.fl. 2003, Pettersson 2005). Þar hefur verið búið frá því um 500 e.Kr. og frá
sama tíma var þar einnig sel (Backasätern). Athyglisvert er að sel þetta var
yfirgefið á víkingaöld, þegar rauðablástur jókst. Þegar aðalbýlið lagðist svo af
á miðri 13. öld og járnvinnslan minnkaði, jókst jarðræktin aftur og selið var
tekið aftur í notkun um 1400. Breytingarnar í þessu smáþorpi á löngum tíma
sýna þannig hvernig íbúar hafa breytt aðferðum sínum við að nýta landið,
heimaland og fjarlægari lendur, og aðaláhersla lögð ýmist á landbúnað eða
járnvinnslu, en þessar breytingar eru aftur tengdar víðtækari breytingum á
atvinnuháttum.
Albrethsen og Keller (1986) hafa fjallað um sel á Grænlandi. Þeir töldu
það standa rannsóknum mjög fyrir þrifum að ekki hefði verið búið að skrá