Skírnir - 01.09.1988, Blaðsíða 204

410 EINAR G. PÉTURSSON SKÍRNIR
rannsóknum á Islendinga sögum, því að texti getur víðar staðið til bóta
heldur en menn gera sér ljóst.
Inngangur. 12. bindi og líkaí seinnahefti skýringa er um 50 síðnaritgerð
um Islendinga sögur. Hún er á margan hátt nýstárleg og tekur efnið víða
öðrum tökum en verið hefur venja. Mikill kostur er að yfirsýn er mjög víð
um forníslenskar lausamálsbókmenntir. Hér langar mig til að gera fáeinar
athugasemdir, þótt fleiri yrðu ef rúm leyfði. Um notkun Sturlu Þórðarson-
ar á Islendinga sögum í Landnámu sinni hefur mikið verið rætt. Sumir telja
hann hafa lagt trúnað á sögurnar, en aðrir nefna að hann hafi verið „að rétt-
læta eignarrétt ákveðinna ætta á landinu“ (s. viii). En getur ekki einnig verið
að Sturla hafi viljað setja útdrætti úr sem flestum sögum í Landnámu sína
og hugsað sér að ná í sem flestar? Þessir útdrættir Sturlu eru þó mikilsverðir
til tímasetningar sagnanna sem mjög stuttlega er vikið að, enda virðist nú
að hugmyndir manna um aldur þeirra séu að breytast einu sinni enn. Einnig
sakna ég þess í kaflanum um „ Aldur og handrit“ að ekki er minnst á að sög-
ur eru í mismörgum handritum: Njála í flestum og t. d. Eyrbyggja, Eglaog
Laxdæla í allmörgum. Aftur á móti eru margar sögur aðeins varðveittar í
einu gömlu handriti, jafnvel óheilu: t. d. Gull-Þóris saga, Heiðarvíga saga
og Bjarnar saga Hítdælakappa. Þetta leiðir hugann að því að sögur hafa
glatast þótt vart hafi þær verið á borð við Njálu, en fengur þætti okkur samt
að hafa þær. Hér er ekki minnst á hvernig Islendinga sögur varðveittust og
nefna hefði mátt hvenær fyrstu útgáfur hverrar sögu komu. I framhaldi af
þessu er rétt að minnast aftur á Islendinga sögur frá seinni öldum og sagnir
um fornmenn. Eitthvað af slíkum sögnum hefur verið á kreiki fram á þenn-
an dag. Slíkar sagnir hafa menn haldið að væru úr Islendinga sögum og þeg-
ar sagnirnar fundust ekki þar, héldu menn að þær væru úr glötuðum Is-
lendinga sögum og ekki er hægt að sverja fyrir að einhverjar slíkar sagnir
séu hugsanlega komnar úr gömlum en nú glötuðum Islendinga sögum. Eg
minnist þess að hafa leitað árangurslaust mjög stíft að slíkri sögn sem ég
hafði heyrt ungur. Sögnina geta menn séð í Bjarnígli [1977], s. 12.
Fremur ólíkleg virðist sú fullyrðing (s. xix) að í Egils sögu sé verið að
hæðast að Oðni, þegar Egill spýr yfir Armóð skegg og krækir síðar úr hon-
um augað. Hér sýnist mér vera oftúlkun.
Niðurstaða. Alltaf er nauðsynlegt þegar bækur eru dæmdar að spyrja
fyrst um tilgang útgefandans. Er bókin sú sem hún segist og vill vera? Þess-
ari spurningu verður án efa að svara játandi um þessa útgáfu. Hún segist
eiga að vera lesútgáfa og ber því að dæmast sem slík. Þess var fyrr getið
hvers ég sakna helst í þessari útgáfu, en það er nafna- og atriðisorðaskrár.
Hefði útgáfan í þessu formi sagst vera vísindaútgáfa hefði hún átt að dæm-
ast sem slík og þar af leiðandi harðara en hér var gert. Þessi útgáfa íslend-
inga sagna virðist sýna nokkurn veginn stöðu rannsókna á textum þeirra
núna á þessum árum. Það eru um það bil 20-30 ár milli hverrar nýrrar út-
gáfu á Islendinga sögum - að vísu meira milli útgáfu Sigurðar Kristjánsson-
ar og Islenzkra fornrita. Af þessu geta menn séð að hver kynslóð nálgast