Skírnir - 01.09.1988, Side 215

SKÍRNIR
RITDÓMAR
421
íslenskar. Nú vill svo til að í öfugmælavísunum er ekki aðeins talað um úlf
og björn, eins og í Hávamálum, heldur í ofanálag um ljón. Eigum við þá að
halda því fram að „the scene implied" sé sýnilega „non-Icelandic“ og þá
sennilega indversk/afríkönsk? Nei. Við erum að tala um skáldskap og
veruleika hans. Þessa sérstæðu veröld þar sem skáldið, hinn skapandi ein-
staklingur ræður ríkjum. Hann getur t. d. með sínum hætti hafið sig yfir
takmarkanir tíma og rúms, skapað þann heim sem hann lystir og látið hann
lúta hverjum þeim lögmálum sem honum dettur í hug. Hann getur farið
með veruleikann utan skáldskaparins að vild - getur gefið honum langt nef
ef hann kærir sig um.
Svo ég grípi nú fram í fyrir sjálfri mér, verð ég að játa að ég er ögn hissa
á því að Evans skuli eyða jafn miklu púðri og raun ber vitni í að svara spurn-
ingum um aldur og uppruna Hávamála. Kvæðið er hvergi varðveitt nema í
Konungsbók, m. ö. o. í einu íslensku handriti frá 13. öld. Jafnvel þó við gef-
um okkur að kvæðið (eða a. m. k. einstakir hlutar þess ef menn gera ráð fyr-
ir að það sé samsteypa margra fornra kvæða) sé miklu eldra en handritið -
sem þó er umdeilt, eins og Evans sýnir réttilega - höfum við ekki minnstu
hugmynd um hvaða breytingum það hefur tekið og vitum að auki ekki
meira en svo um norrænar tungur að fornu að bollaleggingar um aldur
kvæðisins og uppruna eru dæmdar til að verða getgátur einar. Evans styður
skoðun sína um norskan uppruna Gestaþáttar m. a. þeim málsögulegu rök-
um að í þættinum séu fáeinar sagnir (kópa, glissa, glama, snópa og snapa)
sem finnist fæstar í öðrum fornum ritum en eigi sér hliðstæður í norsku
nútímamáli, þ. e. a. s. í ákveðnum mállýskum þess. Slík rök eru léttvæg-
þó ónefnt sé látið að tvær sagnanna lifa í nútímaíslensku. Þó að „glissa" sé
t. d. ekki þekkt úr öðru íslensku handriti en Konungsbók gefur sú stað-i
reynd ekki tilefni til stórra ályktana. Við vitum að varðveitt handrit eru afar
takmörkuð heimild um forníslenskt ritmál - svo ekki sé nú minnst á sér-
kenni í máli einstakra manna fyrr á tímum, orðasmíð skálda o. þ. u. 1. Flestir
munu telja að kvæði áþekk eddukvæðum hafi einhvern tíma verið til, ekki
aðeins í Noregi heldur á öllu hinu norræna málsvæði. Hængurinn er bara
sá að þau kvæði eru hvergi tiltæk. Hvort sem mönnum líkar betur eða verr
eru einu Hávamálin sem við þekkjum íslensk. Við getum svo sem skemmt
okkur við að velta vöngum yfir hvort þau hafi einhvern tíma verið eitthvað
annað. En satt best að segja finnst mér hafa verið svo mikið um slíka
skemmtan — og þjóðrembuna sem gjarnan fylgir henni - að nú sé tími til
kominn að menn einbeiti sér að kvæðinu eins og það er og fjalli um það sem
íslenskt skáldverk í 13. aldar handriti.
En - framígrip mitt er orðið helsti langt og ég hverf aftur til fyrri ræðu.
Eins og ég minntist á í upphafi eru skýringar Evans ítarlegar. Hann rekur
í smæstu atriðum hugmyndir fræðimanna jafnt um málfræðileg efni sem
það menningarumhverfi er þeir telja kvæðið sprottið úr. Eg gleðst einlæg-
lega yfir því að sjá allan þennan fróðleik á einum og sama stað en í sömu
andrá hnykkir mér við hve skýringar bera lítinn svip þess að þær eiga við