Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 41

Tarkovsky greinir frá því að upphaflega hugmyndin að myndinni, sem þá
kallaðist Nornin, hafi sagt sögu af manni, Alexander, sem hlaut undraverða
lækningu af krabbameini. Fjölskyldulæknirinn hafði sagt honum að hann
ætti ekki langt eftir, en dag einn stendur maður við dymar hjá honum sem
gefur honum þau undarlegu fyrirmæli að fara til konu sem álitin var nom og
eyða nóttinni með henni. Maðurinn hlýðir þar sem hann telur þetta síðasta
úrrræði sitt og fyrir miskunn Guðs læknast hann. Það er jafnframt staðfest
af lækninum. Óveðursnótt eina kemur nornin síðan að húsi hans og að boði
hennar yfirgefur hann allt og fer með henni. Hugmyndin var að þetta væri
ekki bara dæmisaga um fóm heldur einnig um hvernig einstaklingur
frelsast. Alexander læknast í fleiri en einum skilningi. Það er sem sé ekki
bara um að ræða líkamlega lækningu af banvænum sjúkdómi heldur einnig
andlega endurreisn, sem táknuð er í mynd konu.13
Af þessari lýsingu er ljóst að myndin breyttist töluvert frá fyrstu hug-
mynd þar til hún er fullgerð. Það var á meðan Tarkovsky tók myndina Nost-
algia að heimsslitastefið með kjarnorkustyrjöldinni bættist við og fórnar-
þátturinn breyttist og varð veigameiri. Ýmsir hafa gagnrýnt myndina af
þessum sökum fyrir ósamræmi og ruglingslegan söguþráð. Erfitt sé að skýra
þá tvöföldu fórn sem er í myndinni, þ.e. að Alexander bæði sofi hjá Maríu
og brenni hús sitt til að standa við heit sín gagnvart Guði.14 Á hinn bóginn
má benda á að fórnarþátturinn í myndinni verður mun veigameiri þunga-
miðja fyrir vikið og snýst ekki bara um að hljóta lækningu og byrja nýtt líf,
laus undan efnislegum verðmætum, heldur jafnframt um frelsun alls heims-
ins. Tilvistarglíman í myndinni verður auk þess trúarleg glíma með mun
skýrari hætti sem birtist m.a. í bæn Alexanders og er það áréttað með áber-
andi notkun kristins táknmáls. Þá er í myndinni tvöföld syndajátning Alex-
anders, bæði almenn og persónuleg. Auk þess hefur verið bent á að tvöföld
fórnin samfléttuð, þ.e. bæn Alexanders og loforð annars vegar og heimsókn
hans til Maríu hins vegar sýni í raun tvöfalt ákall og fullkomna kærleiksfórn
bæði til handa Guði og mannkyni:
í rækilega samtvinnaðri framsetningu sjáum við bæði ákall Alexanders til
Guðs í anda og til konu í holdi þar sem hann gefur sjálfan sig algjörlega, sem
kærleiksfóm til beggja. Þannig samsamarhann eðli fullkominnar fórnar sinnar,
líkama og sál, bæði Guði og mannkyni, skaparanum og hinu skapaða.15
Með þessu beinist athyglin því fremur að Alexander og fúsleika hans til að
fóma sér en að Guði eða Maríu. Trú Alexanders verður því kjamaatriðið. Það
13 Tarkovsky, 1996, s. 219-220.
14 Johnson & Petrie, 1994, s. 172; Le Fanu, 1987, s. 133.
15 Mahaffy, 2002.
39