Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 76

Greining á kveðskap Jóhannesar úr Kötlum út frá efnissniðinu einu
hentar ágætlega meðan hann ástundaði félagspólitískan nytjakveðskap en á
síður við ljóðin sem birtust í Sjödœgru. Hér skal þó gengið út frá að það sé
einnig frjótt að lesa þá bók með efnissniðið í huga. Það getur þó verið nauð-
synlegt að beita hinum sniðunum þremur til að ná tökum á inntakinu. Til
dæmis er athyglisvert hvernig form og inntak haldast oft í hendur í þeim
ljóðum Sjödœgru sem vísa til norræns átrúnaðar.
Athugun á ljóðinu Jesús Maríuson með áherslu á málsniðið er líka slá-
andi og setur ljóðið sjálft og allan Krists-atburðinn (líf, starf og persónu
Krists) í algerlega nýtt samhengi. Ljóðið hefst á hefðbundinni játningu trúar
á Krist þar sem skírskotað er til sálmaversins alkunna „Ó, Jesús, bróðir
besti“ sem vísað er til í fleiri ljóðum Jóhannesar. í tveimur næstu erindum
samsamar höfundurinn sig síðan böðlum Krists eins og algengt er í kristinni
trúarhefð.16 Með orðnotkun sinni í lokahendingunni snýr höfundur hefðinni
hins vegar á hvolf er hann kveður: „æ vertu ekki að grafa ‘onum gröf mín
blinda öld/-hann gengur sífellt aftur“ [leturbr. höf. ].17 Hvað felur það í sér
að segja Jesú afturgenginn en ekki upprisinn? Er það afneitun, guðlast eða
hótfyndni? Er höfundurinn meðvitað að byggja upp mótsögn milli fyrri og
síðari hluta ljóðsins og brjóta þar með broddinn af játningunnni sem fólst í
upphafsorðunum? Er hann að rísa gegn játningu kristninnar á hinn upprisna
Krist? Eða vakir eitthvað enn annað fyrir skáldinu? Hér verður litið svo á að
sú sé raunin eins og nánar verður vikið að síðar. Orðnotkunin er hvernig sem
á málið er litið gríðarlega áhrifarík og vekur lesandann til umhugsunar um
bæði Krist og ljóðið sjálft. Jóhannes átti hins vegar ekki í erfiðleikum með
að yrkja um leyndardóm upprisunnar eins sýnt verður hér á eftir. Hér er því
ekki um að kenna að upprisutrú hafi verið framandi í huga skáldsins.
Flokkun Ijóðanna í Sjödœgru
í könnun sinni á Sjödœgru frá 1971 vakti Eysteinn Þorvaldsson athygli á
að bókin í heild sinni væri tilverufræðilegs eðlis þar sem skáldið leitaðist
við „... að kanna og skyggna hin dýpri rök tilverunnar og þróunar mannkyns
16 Hedlund 2000: 81. Sigfús Daðason (2000: 42) er að nokkru leyti inni á svipuðum brautum er hann greinir
á milli rythma ljóðs, stíl þess eða máls og þess „einlæga sannleika sem liggur að baki ljóðinu og skapar
mikilvægi þess í huga skáldsins". Þessi sannleikur er það sem hér kallast inntak eða boðskapur. Af orðum
Sigfúsar má þó ráða að hann telur ljóð forbyltingarmanna og Jóhannes gekk einna lengst þeirra einkenn-
ast af viðleitni til að „útmá bilið milli sannleika og tjáningar". Sama heimild 44, sjá og 45. Sjá og Eysteinn
Þorvaldsson 2002: 389. í ljósi þessa ber að varast að hreinrækta sviðin þtjú a.m.k. þegar um „nútímaljóð"
er að ræða.
17 Jóhannes úr Kötlum 1976: 24.
74