Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Síða 80

María - Móðirin
í Nóttleysu kveður skáldið um land sitt, fagurey, og lýsir Ijóðið landssýn, því
andartaki er landið rís úr sæ, og að líkindum úr suðri.29 í upphafserindinu er
landinu líkt við Maríu guðsmóður og liggur Maríu-stefið hér frekar í mynd-
sniði Ijóðsins en efnissniði þess:
Hrein eins og jómfrúin móðir guðs
þenur sín hvelfdu brjóst
úr silfurkeri marar
upp í jónsmessunnar himinlind
mín nakta ey.30
Það er raunsætt að kalla ísland hina nöktu eyju. Nekt „fagureyjar" teng-
ist þó ekki kulda og klæða- eða gróðurleysi enda ríkir náttleysa Jóns-
messunnar. Nektin er þvert á móti „sensúell" en sú kennd kemur oft fram í
ljóðum Jóhannesar um Maríu mey. Eitt skýrasta dæmið er að líkindum
ljóðið um boðun Maríu í kvæðabálkinum Mannssyninum,31 Þessi „sensúal-
ismi“ verður þó hvergi það sterkur að hann snúist yfir í andhverfu sína sem
er girnd og varpar því ekki skugga á hreinleika jómfrúarinnar.
Þá er athyglisvert að hér kallar skáldið ekki jómfrúna móður Krists eða
Jesú (líkt og fram kemur í Jesús Maríuson) heldur nefnir hana guðsmóður-
ina. Þetta er auðvitað algengt í íslensku máli og byggir á hefð frá fyrstu
öldum kristni sem fléttaðist mjög inn í kristsfræðideilur fyrri alda. Yegna
þessarar hefðar er ekki mögulegt að lesa í ljóðinu neina ákveðna játningu á
guðdómi Krists en hjá Jóhannesi fær Kristur oftast á sig næsta mennska
mynd. Annars kemur sterk náttúrudulhyggja fram í ljóðinu þar sem ljóð-
mælandinn segir hjarta sitt lítinn fugl sem tístir af gleði, sál sín milda haf-
rænu og auga sitt þá skuggjá er speglar hamingju landsins. Skáldið sam-
samar sig þannig landinu og náttúru þess, verður eitt með því.32
í Góðviðri er aftur á móti enginn vafi á að Maríu-stefið er hluti af efnis-
sniði ljóðsins og gegnir þar lykilhlutverki. Ljóðið hefst á ljóðrænni lýsingu
á óttu á sumri þar sem sólin er persónugervingur Maríu meyjar.33 Annað
29 Eysteinn Þorvaldsson 1971: 43.
30 Jóhannes úr Kötlum 1976: 50.
31 Jóhannes úr Kötlum 1973: 11.
32 Sama náttúrudulhyggja kemur fram í Augnabliksmynd. Jóhannes úr Kötlum 1976: 89. Guðsmóðir er á
gríska frummálinu theotokos sem stundum var þýtt með guðsgetandi í fomu máli íslensku. Benda má á
að í ljóðinu nefnir skáldið bæði hjarta sitt og auga en hvort tveggja vom mikilvæg tákn í Sjödœgru.
Eysteinn Þorvaldsson 1971: 41.
33 Eysteinn Þorvaldsson 1971: 35.
78