Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Síða 127

eignir. í lagaverki Jústiníans keisara (527-565) er hins vegar að finna ákvæði
þar sem gert er ráð fyrir að húsið sjálft, kirkjubyggingin sem slík, geti verið
eignarhafi.87 Þetta þótti hins vegar nokkuð langsótt þegar kristnin tók að
berast til germanskra landa þar sem fólk hafði vanist við annars konar rétt-
arvitund. Miklu nærtækara var að líta svo á að Guð, Jesús Kristur og
dýrlingur eða dýrlingar hverrar kirkju væru eigendur hennar. Þær heimildir
sem við höfum undir höndum, eins og fyrrnefndir máldagar, sýnast einnig
styðja þá ályktun að þannig hafi þetta verið.88 Þessi kenning hefur þann ann-
marka að um leið og Guð og hans heilögu eru gerðir að eigendum jarð-
neskra verðmæta (þótt notuð séu í heilögum tilgangi) eru þeir felldir undir
mannleg lög og réttarfar. Það er a.m.k. Guði og Jesú Kristi í hæsta máta
„ósamboðið" hvað sem hinum heilögu líður.89
A blómatíma kirkjuréttarins á 12. og 13. öld hölluðust lögspekingar
fremur að því að skilgreina hverja kirkju öðrum þræði sem samfélag ein-
staklinga með sín sameiginlegu réttindi og skyldur.90 Kirkjan sem félags-
heild var þannig í reynd réttarhugtak og kom fram sem lögpersóna9' til
sóknar og vamar eignum sínum og réttindum. Þessi hugmynd var síðan
heimfærð á einstakar, svæðisbundnar kirkjur eins og sóknarkirkjur, kirkju-
lén (eins og staðirnir urðu eftir sættargerðina í Ögvaldsnesi) og biskupsstóla
og þá þannig að félagsheild kirkjunnar væri ekki sóknarbörnin heldur
prestar viðkomandi kirkju í samstarfi við biskup.92 Þá gæti sú spurning
ung derKanones. l.b. Zweite, vermehrteund verbesserte Auflage. Paderbom 1950, s. 124-128 (skýringar
við 99. og 100. gr. kirkjuréttarins frá 1918). Code of Canon Law (Codex lurís Canonici). Latin-English
Edition. Washington 1983, s. 34 (can. 113) og s. 448 (can. 1255)).
87 Taranger: „Om Eiendomsretten til de norske Præstegaarde", s. 340-341 (sjá 63. nmgr.).
88 Sbr. Heusler: Institutionen des Deutschen Prívatrechts 1, s. 314-317 (sjá 63. nmgr.). Amira.: Nordgertn-
anisches Obligationenrechl 2, s. 895-896 (sjá 57. nmgr.). Karl v. Amira gerði reyndar ráð fyrir að hver
svæðiskirkja hefði einnig getað átt eignir: „... wahrend man die Kirche und das Kirchengut als Gottes
Eigen (Guðs eign) oder an Gott oder einen Heiligen „geschenkt" oder aber als der gottesdienstlichen
Anstalt gehörig betrachtete."
89 Sbr. Sagmiiller: Lehrbuch des katholischen Kirchenrechts 2, s. 449-450 (sjá 84. nmgr.).
90 Heilagur Hugo frá Viktorsklaustrinu í París (1096-1141) komst svo að orði: „Heilög kirkja er líkami
Krists, lifandi gjörð og sameinuð fyrir Andann, ein og helguð fyrir trúna. ... Hvað er kirkjan því annað
en mergð hinna trúuðu, félagsheild kristinna manna“ (tilv. í Willibald M Plöchl: Geschichte des Kirchen-
rechts. 2. b. Das Kirchenrecltt der abendlandischen Chrístenheit 1055 bis 1517. Zweite, erweiterte
Auflage. Wien og Munchen 1962, s. 194-195).
91 Persóna að lögum hefur verið skilgreind þannig: „Lögpersóna (lögaðili) er stofnun eða félag sem réttar-
skipanin viðurkennir að geti átt réttindi, borið skyldur og gert löggeminga með svipuðum hætti og menn.
Lögpersóna er því ekki raunveruleg persóna heldur tilbúin með lagareglum vegna þess að slíkt hefur verið
talið óhjákvæmilegt til þess að félög og stofnanir getið starfað með eðlilegum hætti. ... Lögpersóna getur
ekki farið með mál sín sjálf heldur verða ávallt einhverjir einstaklingar að vera þar í fyrirsvari ... .“ (Björn
Þ. Guðmundsson: Lögbókin þín. Endurskoðun fyrstu útgáfu: Bjöm Þ. Guðmundsson og Stefán Már Stef-
ánsson. Reykjavík 1989. S. 272).
92 Þessi kenning hefur verið kölluð „korporationslærerí' á norrænu máli (sbr. Hertzberg: Om Eiendoms-
retten til det norske Kirkegods, s. 32 (sjá 13. nmgr.)).
125