Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Síða 141

til þess að María mey geti tengist barnatrúnni einnig hjá þeim sem tilheyra
mótmælendakirkjunum eða þeim menningar- og trúarheimi sem myndast
hefur í skjóli þeirra. Birtist þetta á margan hátt í menningu, bókmenntum og
listum. Það má t.d. finna býsna mörg íslensk skáld á íslandi á 20 öld sem
samið hafa Maríuljóð (Pétur Pétursson 2002).
Dr. Hjalti Hugason prófessor hefur fjallað um trúarstef í ljóðum Jóhann-
esar úr Kötlum (sjá grein í þessu hefti ritraðar Guðfræðistofnunar) og bent
á þátt Maríu meyjar í ljóðum hans. Skáldið ólst upp við trúariðkun að hefð-
bundnum sið og átti trúaða móður sem hann tengdist náið. Þau trúaráhrif
sem hann varð fyrir í bemsku héldust og brutu sér leið inn í skáldskap hans
eftir að hann var opinberlega genginn sósíalismanum á hönd, stjómmála-
stefnu og lífspeki sem hafnaði kirkjunni og boðun hennar. Líklegt er að hið
vitræna uppgjör við trúna hafi gert það að verkum að skáldið varð næmara
á upptök og forsendur bamatrúar sinnar. Fjarlægð hans og jafnvel andstaða
við opinbert trúkerfi kirkjunnar þýddi að hann var óháður kenningum
hennar og gat því notað sér efnivið úr þeim á frumlegan og persónulegan
hátt í tjáningu eigin kennda og hugrenninga. Þar með rís myndin af Maríu
guðsmóður upp í bamatrúnni og birtist í ljóðum þar sem hún er nátengd
minningunni um góða og ástríka móður. Imynd Maríu þróast svo sem stef í
boðun skáldsins um sannleikann og betri heim þar sem trúarlegir textar og
helgisagnir um Maríu em notaðar sem efniviður í sjálfstæð listaverk.2
Niðurstöður könnunar Guðfræðistofnunar á trúarlífi íslendinga árið 1987
gefa tilefni til að ætla að meiri hluti íslendinga hafi óljósar og ósamstæðar
hugmyndir um guð þótt kristin trú sé þar eins konar baksvið. Þegar talað er
hér um kirkjulega trú er átt við þær trúarhugmyndir, viðhorf og atferli sem
greina mátti með tölulegum niðurstöðum könnunarinnar eftir að sérstakri
greiningu (varimax, factoranalys) hafði verið beitt sem dró fram þá þætti í
trúarlífmu sem útskýra best breytileikann í svörunum almennt. Sterkasti
þáttturinn (sem skýrir hlutfallslega stærsta hlutann í breytileika svaranna,
32,3 %) fékk heitið kirkjuleg trú og þær spurningar sem honum tengjast eru
spurningar um trúaratriði, hefðbundin siðferðisviðhorf kristninnar og þátt-
taka í helgihaldi og samstaða með kirkjunni. Sá þáttur sem skýrði næstmest
(8,8 %) fékk heitið trúin í daglega líjinu og náði yfir spumingar eins og svör
við siðferðilegum vandamálum, trú sem gefur styrk og eykur lífshamingju
og viðhorf til Jesú fyrst og fremst sem siðferðislega fyrirmynd (Björn
Bjömsson og Pétur Pétursson 1990:51-52).
Samantekið má segja að könnunin styðji þá ályktun að eftir vitræna
2 Höfundur þessarar greinar hefur birt drög að greiningu á Maríu- og Maddonnustefjum í myndlist Gunn-
laugs Schevings (Pétur Pélursson 2002)
139