Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1984, Qupperneq 76

74
MÚLAÞING
vesturendann og þriðju dyrnar settar á vesturendann, en áður var inn-
gangur á vesturstafni.
Uppi á loftinu var stór geimur undir súð á báða vegu. Þar fór fram
ullarmóttakan og öll vinna við ullina, flokkun, mat og pökkun í stóra
sekki sem nefndust ballar. Þarna átti húsdraugurinn að halda til.
Magnús telur að íbúðarherbergin sem nefnd eru í matsgerðinni fyrir
1920, hafi verið í austurendanum, en man ekki glöggt eftir þeim. Kvist-
urinn á suðurhliðinni kom ekki fyrr en húsinu var breytt í gistihús eftir
1938.
Nú sé eg ekki ástæðu til að hafa þessa hússögu lengri, en eftir að hafa
lent inn á ýmsar blindgötur, sem sumar eru í þessum samsetningi hér
að framan, langar mig til að draga saman aðalatriði sögunnar í stuttu
máli og hafa það sem mér þykir trúlegast:
Danskur útgerðar- og verslunarmaður frá Suðurey í Færeyjum, Peter
Tærgesen að nafni, byggir húsið 1880 úti í Litlu-Breiðuvík fyrir útgerð-
araðstöðu. Fiskveiðarnar ganga yfirleitt heldur illa, og hann verður
gjaldþrota árið 1886 og eignirnar eru seldar. Tærgesen kemst í peninga
hjá dönskum verslunarmanni og kaupir eignirnar. Oljóst er allt um árin
1886—1889, en á þeim árum eða 1890 eignast Jón Magnússon húsið,
flytur það inn á Búðareyri vorið 1890 og stofnar þar verslun. Hann
verslar þar a.m.k. til 1897 eða kannski lengur. Síðan er þar barnaskóli
eitt eða fleiri ár og eftir það stendur húsið autt til 1912. Þá kaupir
Kaupfélag Héraðsbúa það og notar sem aðalverslunarhús til 1938. Þá er
því breytt að innan og settur á það kvistur. Síðan gistihús og við og við
gerðar á því ýmsar endurbætur sem hér er ekki kostur að rekja. Enn er
það í góðu gildi og verður væntanlega um langa framtíð, a.m.k. meðan
stendur sú húsfriðunarstefna sem nú ríkir.
Ymislegt vantar í þessa sögu - og þá ef til vill fyrst og fremst skýringu
á hinum dularfullu fyrirbærum sem menn hafa þóst verða varir, reim-
leikasagan óútskýrð. Eg held raunar að vel fari á því. Hví skyldi ekki
mega leika dul um vel aldargamalt hús? Sumir trúa á svipinn, aðrir
ekki, t.d. Magnús Guðmundsson. Hann fullyrðir að enginn hafí svipinn
séð, og það sem heyrðist á loftinu fyrrum hafi verið krafs og klór í
rottum milli þils og veggja. Ekki þori eg að ábyrgjast að skoðun
Magnúsar sé rétt, enda þótt mér virðist Peter Tærgesen ekki líklegur til
að valda yfírnáttúrlegum fyrirbærum, harðstakkaður kaupmaður og út-
gerðarmaður - en það er gamalt mál og miklu eldra en húsið að tarna
að