Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2011, Síða 30

gífuryrtu íslensku umræðu gæti þá hafa virst aðskilnaður ríkis og kirkju
yfirvofandi. Einnig leit hann svo á að líklega mundi meirihluti þjóðarinnar
svara játandi ef hún væri spurð hvort aðskilnað ætti að gera. Þar með væri
þó ekki allur vandi leystur þar sem skilnað yrði að gera „með nokkurnveginn
góðu samkomulagi“.37 Þegar kæmi að ráðstöfun kirkjufjárins við aðskilnað
að frá töldum kirkjubyggingum og sjóðum þeirra kvaðst Þórhallur sömu
skoðunar og hann hafði reifað í Kirkjublaðinu 15 árum fyrr.38
Lárus Halldórsson (1851-1908) þá prestur fríkirkjusafnaðarins í
Reyðarfirði hafði 1896 látið í ljós þá skoðun að ríkið hlyti að taka til sín
fasteignir þær er þjóðkirkjan teldist eigandi að kæmi til aðskilnaðar.39 Þessu
lýsti Þórhallur sig ósammála. Kvað hann eignirnar „ ...gefnar af trúuðum
kristnum mönnum til að halda uppi kristinni guðsþjónustu og trúarbragða-
kennslu, þær eru erfðafje gefxð í þessu skyni og því má ríkið sízt brjála.“40
Taldi hann þó rétt að ríkið tæki jarðeignirnar til sín en að andvirði þeirra
væri látið mynda höfuðstól sem ríkið greiddi árlega vexti af „um aldur og
æfi“ til kirkjulegra nota.41 Þar bæri þó ekki að binda sig við eina kirkjudeild
heldur ætti að skipta fjármununum milli allra kristinna trúfélaga sem
ryðja kynnu sér til rúms í landinu og sem ríkið viðurkenndi „eptir settum
skipunarlögum".42 Meðan um ríkiskirkju væri að ræða taldi Þórhallur hins
vegar eðlilegt að hún nyti jarðeignanna umfram önnur trúfélög þar sem hún
hefði „stórmiklar kvaðir og skyldur, sem fríkirkja er leyst undan“.43 Þá taldi
hann að skilgreina ætti rúmt hvaða trúfélög væru kristin.44 Á ritunartíma
greinarinnar nutu þó aðeins lútherskir söfnuðir viðurkenningar í landinu.45
37 Skilnaðarkjörin 1911: 273.
38 Skilnaðarkjörin 1911: 274.
39 Lárus Halldórsson 1896: 131.
40 Kirkjueignirnar 1896: 216. Til glöggvunar á hverju eignir kirkjunnar næmu benti Þórhallur á að
áður fyrr hafi verið venja að giska á að jarðeignir kirkjunnar stæðu í einni milljón. Taldi hann það
vanáætlað auk þess sem töluverð verðmæti lægju í prestmötum, ítökum, kvöðum, innistæðum
o. fl. Aleit hann kirkjueignir nema hátt í tveimur milljónum. Væru þá ótalin kirkjuhúsin með
sjóðum þeirra. Væri minnst af því komið í hinn sameiginlega kirkjujarðasjóð sem stofnaður var
1907. í hann skyldi andvirði seldra kirkjujarða og ítaka renna auk þess að leggja skyldi í hann
peningaeign prestakalla sem eins konar sparisjóð. Vextir af honum runnu síðan í prestlaunasjóð.
Skilnaðarkjörin 1911: 272-274. Stjórnartíðindi 1907: 316. Einar Arnórsson 1912: 187-189.
Sjá Kirkjueignirnar 1896: 216.
41 Kirkjueignirnar 1896: 216.
42 Kirkjueignirnar 1896: 217.
43 Kirkjueignirnar 1896: 217.
44 Kirkjueignimar 1896: 218.
45 Kirkjueignirnar 1896: 217.
28