Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2011, Blaðsíða 39

Þá taldi Þórhallur framtíðartengsl ríkis og kirkju mjög hvíla á störfum
og siðferði presta. Aleit hann hina lúthersku áherslu á þjónustu orðsins á
kostnað þjónustu að sakramentunum hafa orðið til þess að beina athygli fólks
að prédikun prestanna, öðrum embættisverkum þeirra og jafnvel persónu.
Taldi hann marga dæma um gagnsemi og trúverðugleika kirkjunnar út frá
þessum atriðum og að með réttu væri þessi embættis- og kirkjuskilningur
viðurkenndur:
Vandinn og vegsemdin fara saman, og sú kenning er óbrigðul, að á fram-
komu vorri, orðsins þjóna, stendur það mest, hve fljótt skilnaður ríkis og
kirkju kemst á hjá oss. Þrátt fyrir allan skilnaðarundirbúning í löggjöfmni,
kann framkvæmdanna enn um hríð að vera að bíða, eigi vegna andspyrnu
vorrar, heldur vegna þess, að þjóðin - meiri hluti hennar - vill eigi enn
missa oss úr vistinni.
Sjálfir erum það vér prestarnir sem mest höldum - og völdum.80
Við þetta tækifæri lét Þórhallur ekki uppi neitt sérstakt álit um hvort
aðskilnaður væri æskilegur eða ekki. Orðalag hans sýnir þó að hann reiknaði
að minnsta kosti með að aðskilnaður yrði fyrr en síðar.
Rúmgóð þjóðkirkja
Síðasta árið sem Þórhallur Bjarnarson lifði vakti hæstaréttardómur í máli
danska prestsins Niels Peter Arboe Rasmussen (1866-1944) mikla athygli.81
Honum hafði verið stefnt 1913 af biskupum dönsku þjóðkirkjunnar fyrir
prófastsrétt vegna kenninga sinna í anda frjálslyndu guðfræðihefðarinnar.
Hún var þá í örri sókn víða um lönd meðal annars hér en fjölmennum
fylkingum víða í lútherskum kirkjum þóttu ýmsar kenningar hennar brjóta
í bága við játningargrunn kirkjunnar.82 Var Arboe Rasmussen sýknaður. í
framhaldinu var hann kærður til synódalréttar sem komst að þeirri niður-
stöðu að hann hefði fyrirgert rétti sínum til að vera prestur í dönsku þjóð-
kirkjunni. Málinu var loks áfrýjað til hæstaréttar sem kvað upp dóm 1916.
þegnanna en alt annað til löghlýðni og þjóðþrifa, til sannra framfara og stöðugrar blessunar...
Hugsjón ríkisins er í mínum augum skemd og svívirt, ef forstöðuvald ríkisins lætur sig það engu
skifta, sem áreiðanlegast er til að bæta og prýða, blessa og göfga alt líf félagslimanna, hið innra
og ytra“. Kaflar úr bréfum... 1913: 245.
80 Hvað heldur - hvað veldur? 1914b: 107. Sjá Friðrik J. Bergmann 1911: 40-41.
81 Garde 2006.
82 Málaferli fóru einnig fram m.a. í Noregi og meðal Islendinga í Vesturheimi. Friðrik J. Bergmann
1911. Garde 2006.
37