Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2011, Blaðsíða 51

skyldum og hélt áfram að vera á meðal auðugustu borgara í Jerúsalem og
Júdeu. Jósúa var fyrsti æðsti presturinn undir lok sjöttu aldar f. Kr. eftir
lok babýlónsku herleiðingarinnar en síðasti æðstipresturinn var Fanníel
Samúlesson undir lok sjöunda áratugs núverandi tímatals.3 Æðstuprestar
á helleníska tímanum, frá lokum fjórðu aldar f. Kr. og næstu eitt hundrað
og fimmtíu árin þóttu hliðhollir erlendum arftökum Alexanders mikla
(356-323 f. Kr.) á valdastóli í Jerúsalem og þessi liðveisla er talinn einn
helsti þátturinn í vaxandi átökum innbyrðis á meðal Gyðinga sem leiddi
til Makkabeauppreisnarinnar á annarri öld f. Kr.4 Á tímabilinu 152-37 f.
Kr. sátu átta æðstuprestar á valdastóli í Jerúsalem en þeir voru jafnframt
leiðtogar Hasmónea eða þar til Anúel tók við því embætti á valdatíð
Heródesar mikla (74 f. Kr. - 4 e. Kr.) nokkrum áratugum eftir að Jerúsalem
féll í hendur Pompejusar hershöfðingja (Gnaeus Pompeius Magnus; 106-48
f. Kr.).5
Frá tíma Rómverja undir Heródesi mikla (73 f. Kr. - 4. e. Kr.) eru
prestar og æðstuprestar kallaðir Saddúkear. Nafnið er talið dregið af nafni
Sadóks, sem var æðstiprestur á tíð Davíðs konungs á tíundu öld fyrir Krists
burð en Esra gerir þá kröfu að allir æðstuprestar skyldu vera af ætt Sadóks
(Esra 7.2). Þegar Símon var æðstiprestur (142-134 f. Kr.) varð frekari
klofningur á meðal Gyðinga í Jerúsalem og hreyfing sem stendur að baki
ritunar Dauðahafshandritina klauf sig frá Hasmóneum og stofnaði eigið
samfélag þar sem æðsti presturinn var kallaður „Kennari réttlætisins“.6
Dauðahafshreyfingin taldi bæði Hasmónea og Saddúkea hafa brotið hinn
sanna legg æðstupresta með því að velja Símon, sem var af lægri ættum.
Þegar Rómverjar lögðu musterið í rúst árið 70 e. Kr. undir herstjórn Títusar
(Titus Flavius; 39-81 e. Kr.; keisari frá 79) lagðist þessi stofnun endanlega
af en hún var ekki nema svipur hjá sjón þegar árið 70 f. Kr. en það ár hertók
Pompejus Jerúsalem en leyfði áfram fórnardýrkunina í musterinu.7
I þessu samhengi er jafnframt óhjákvæmilegt annað en að geta um
Gyðinga í dreifingunni. Vegna landfræðilegrar fjarlægðar sinnar frá must-
erinu í Jerúsalem hefir því lengi verið haldið fram að þeir hafi umfram
3 James C. VanderKam, From Joshua to Caiaphas: High Priests ajter the Exile 2004, s. 491—492.
4 VanderKam, sama rit, s. 112-239.
5 VanderKam, sama rit, s. 240-393 (um tímabil Hasmónea) ogs. 394-490 (um tímabil Heródesanna).
6 Sbr. Helmut Koester, Introduction to the New Testament, Volume 1: History, Culture, and Religion
ofthe Hellenistic Age 1995, s. 1: 218-219.
7 Sjá frekar um þessi átök, John J. Collins, Jewish Cult and Hellenistic Culture: Essays on the Jewish
Encounter with Hellenism and Roman Rule 2005, s. hvarvetna.
L
49