Orð og tunga - 01.06.1988, Síða 167

Jón Hilmar Jónsson: Sagnorðagreining Orðabókar Háskólans
155
berja iii
konúngsfrumvarpinu. (Alþ. 1849, 863); si9 Er
mikið drengilegra að játa það og kannast við
það, enn að vera að berja í brestina á gjorðum
sínum. (Fróði. 1883, 40); berja í vænginn hafa fi
afsakanir í frammi sl9 í sama streng tóku þeir
Jón ... og Benedikt ... en Halldór ... barði
heldur í vænginn. (Isaf. 1885,115); það er eins
og að berja í stein(inn) [e-að] er algerlega d|
árangurslaust sl9 en það var eins og barið væri
í stein, og sögðu að enginn hefði þekkt það
illa frá því góða. (EirÓl., 226); si9 ekkert var
sparað til að frelsa hann, ... en það var sama
sem að berja í steininn. (2Ið. I, 54).
berja ofan af fyrir e-u: vinna (hörðum
höndum) fyrir e-u msl9 Enn er eg að reyna Fi
að berja ofan af sjálfur fyrir mínu vesæla lífi.
(BóluHj. V, 239).
berja ofan af fyrir e-m/sér: vinna (hörðum
höndum) fyrir lífsframfæri e-s/sínu sl9 móð- FT
irin barði ofan af fyrir hinu [d: barninu] um
sumarið. (FrEggFylg. I, 214); sl9 ráðalaus var
hann með öllu að berja ofan af fyrir sér.
(FrEggFylg. II, 294); sl9f20fremur til að berja
ofan af fyrir sér en til bóknáms. (SGStBR. IV,
203).
berja um e—ð: berja um bresti(na) a. slá e|
t bresti(na) til að dylja þá msl8 at berja skýring
umm bresti, proprié fracturas in ferro, vel
aliqvo alio duro metallo, malleo complanare.
(JÓGrvOb.); b. afsaka e. breiða yfir ágalla
e-rs msi8 at berja umm bresti, ... nævos skýring
alicujus emendcire (JÓGrvOb.).
berja upp: knýja dyra m20 barði upp á CJ
Bessastöðum í vökulok. (JBjörnJómf., 54).
berja upp ó: knýja dyra ml9 munud þér, sem Cf
fyrir utan standid, taka ad berja uppá og
segja: lúk þú upp fyrir oss, Herra. (Lúk. 13,
25 (1841)); sl9 Maður ber upp á, ef ekki með
kröfum, þá samt alténd með eptirvæntingu, og
livað sér maður þá fyrst, þegar dyrnar ljúkast
upp? (Þjóð. 30, 61); sl9 kemur John Brown
inn þegjandi og ber eigi upp á. (Isaf. 1894,
83); s20 Þegar tveir ribbaldar börðu upp á hjá
okkur. (Vísir. 12/6 1972, 16).
BERJA E—Ð: ■ 1. slá á e-ð, beina höggum
að e-u fl7 Og þijn ohrein Klæde verda laaten AJ
j Vatn / þueigen j skarpre Lwt / bciren og
sleigen og þuætt. (NicSpeg., 590); 18 og þótti
berja
þá sem veðrið berði skipið á allar hliðar.
(JÞorkÞjs., 156 (18. öld)); fl9 og koddar séu
bornir út og bardir vel á sumrum. (SpurnHeil.,
48); ml9 Þegar þú hefir barid ávextina af
þínu olíutré, þá skaltú ei gj0ra þar eptirleit.
(5Mós. 24, 20 (1841)); ml9 *nú veiztu, hvernig
hjartað brjóstið ber, / er blóðið logar þar í
djúpum sárum. (JHall. I, 134); sl9f20 *Þau
[d: skipin] börðu löðrið, langt og skammt, /
en lending engri náðu samt. (SGStAnd. II,
432); f20 Börðu hásetar þá [d: lifreirpokana]
öðru hvoru, og var það sú vörn, að skipið
fékk aldrei áfall meðan dreif. (Blanda. V,
97); berja óna/hylinn „reyna að veiða á
stöngu (Tms.); berja barrið „Berja barrið málv.
= að berja lóminn var algengt og þýddi
að barma sér.“ (Tms. (Fljótsdalsh.)); berja
bumbu(r) slá á bumbu(r) (x fagnaðarskyni) gi
ml6 Horn var þeytt, en bumba börð. (Pont. börðml6
I, 68); 18 þá voru barðar bumburnar, / og
slegin symfónin. (Ifk. V, 138); sl9 bumbur
voru barðar, turnklukkum hríngt. (MelNs.
II 1, 64); f20 Verksmiðjustofnun þessi hefir
fæðst ofboð hljóðalaust og engar bumbur verið
barðar við fæðingu hennar. (Fjallk. 1903,
157); berja bumbur sínar fyrir e-u halda g|
e-u ákaft fram m20 hann hóf ... að flytja
þá kenningu, sem hún [o: kirkjan] hafði sjálf
barið bumbur sínar fyrir um nítján alda
skeið. (SnæJVörð., 82); berja e-ð augum sjá hl
e-ð, virða e-ð fyrir sér m20 Þá biblíu hef
ég sjálfur barið augum hér í Dómkirkjunni.
(HKLBrekk., 30); m20 munu að vísu nokkrir
yðar heyrt hafa getið þess lands, þó að fæstir
yðar hafi barið það augum. (HKLGerpla.,
484); berja fótastokk(inn) dingla fótunum á
hestbaki (til að knýja hestinn áfram) sl9 Eg þjóðh.
hefi heyrt frá barnæsku það lastað sem ljótan
óvana, að ‘berja fótastokk’. (Bún. 1894, 132);
f20 Hættið þeim ljóta vana, að berja ‘fótastokk’
og hnýta hestum í taglið. (Alm. 1901, 91);
f20 að telja þann með reiðmönnum ... sem
patar, ber fótastokkinn og baðar út öllum
öngum. (Skírn. 1915, 191); s20 Við héldum
áfram að berja fótfistokkinn til að flýta förinni.
(GuðmHUndljá., 40); berja gadd(inn) [hestur
e. annar fénaður:] stappa x freðna jörð (til að
ná e-u til að bxta) sl8 helldr beria [hrossin]