Orð og tunga - 01.06.2008, Síða 12

2
Orð og tunga
sannleika orðabókarinnar skera úr í deilum. Rússnesk-bandaríski rit-
höfundurinn Vladimir Nabokov sagði t.d. einu sinni er hann var að
verja þýðingu sína á söguljóðinu Evgení Ónegín eftir Púskín:
Gagnstætt skáldsögum mínum snýst þýðingin á Evgení
Ónegín einnig um siðferði, siðgæði, mermsku. Hún endur-
speglar heiðarleika eða óheiðarleika, kunnáttu eða kunn-
áttuleysi þess sem vinnur verkið. Segi maður mér að ég sé
lélegt skáld brosi ég en segi maður að ég sé lélegur fræði-
maður, þá teygi ég mig í mína þyngstu orðabók (1973: 241,
þýðing mín).
Nabokov brillerar hér með síðustu setningunni á ensku þar sem harrn
vísar til kennivalds orðabókarinnar og um leið orðtaksins enska „to
throw the book at someone" í yfirfærðum, lagalegum og kannski bók-
staflegum skilningi líka. Hvað sem því líður er víst að orðabókin felur
í sér lokadóm, svona dálítið eins og hagrænu rökin nú til dags.
En Ensk-íslenska orðabókin stóðst þau rök einnig ágætlega og bók-
inni var ekki aðeins gríðarvel tekið af kaupendum heldur einnig gagn-
rýnendum og fleiri en einn minntust á það gagn sem þýðendur þjóðar-
innar gætu haft af henni. Margir minntust á málræktarhlutverk bókar-
innar eins og t.d. Jón Hilmar Jónsson í ritdómi sínum í Skírni 1985, sem
og Siglaugur Brynleifsson í ritdómi sínum í Morgunblaðinu í desember
1985. Útgefandinn sjálfur, Örlygur Hálfdanarson, birti grein í Morg-
unblaðinu 20. des. 1984 þar sem hann vitnar í Steindór Steindórsson
frá Hlöðum þar sem hann nefnir orðabókina í sömu andrá og biblíu-
þýðingu Guðbrands biskups og guðsorðabækur hans og telur þessum
bókum það sameiginlegt að þær séu „hlífiskjöldur til vamar hmgu
vorri", hvorki meira né minna (1984:56). Þetta ætlaða hlutverk orða-
bókarinnar, sem það vafalaust var, er merkilegt fyrir margra hluta sak-
ir, ekki síst þar sem mér finnst hún alveg eins staðfesta það að enska
var í raun þá þegar orðin annað opinbert mál á íslandi. Engum blöð-
um er um það að fletta að hún hefur enn stærri sess í íslensku þjóðlífi
nú en fyrir rúmum tuttugu ámm eins og sjá má af áköllum viðskipta-
lífsins eftir tvítyngi íslendinga. Það má því kannski spyrja hvort bók-
in hafi reynst sá hlífiskjöldur sem henni var ætlað að vera, þrátt fyrir
að hún hafi náð til svo margra notenda enskrar tungu. Þetta kann að
þykja allþversagnarkennd tilgáta sem vissulega þarfnast frekari rök-
stuðnings en áður en til þess kemur þarf að kynna nokkrar forsendur.