Skagfirðingabók - 01.01.2016, Page 181

„Á KRISTS YSTA JARÐAR HALA“
181
Gaf til formanns Gígju sinni
geðfellt sér hjartans ástmenni,
veg hennar vel að beina,
Jóni Illuga svo syni
sem eg þar rétt um meina. (147. er.)33
Ekki er ólíklegt að fleiri afkomendur
Guðmundar hafi átt eintök af einni
eða fleiri kvæðabókum forföður síns,
en varðveisla kvæðasafna Guðmundar
Erlendssonar hefur ekki verið rannsökuð
til hlítar.
Þótt gamankvæði Guðmundar hafi
glatast, og megnið af kvæðum hans sé
af andlegum toga, má engu að síður
halda því fram að kvæðasafn hans sé
fjölbreytt að efni. Auk tækifæriskvæða
og hefðbundinna sálma af ýmsu tagi
orti sr. Guðmundur mörg kvæði upp úr
Biblíunni, einkum Gamla testamentinu.
Nefna má sem dæmi kvæði út af Jobsbók
og annað upp úr Orðskviðum Salomons,
kvæði um Elías og Akabsljóð. Hann orti
þó einnig upp úr Nýja testamentinu, t.d.
kvæði um postulana. Guðmundur var
enn fremur eitt af fáum skáldum 17. aldar
sem lagði fyrir sig að yrkja biblíurímur
eða rímur guðrækilegs og siðferðilegs
efnis, en a.m.k. 16 rímnaflokkar eru
varðveittir eftir hann. Hér má nefna sem
dæmi Móses rímur, Rímur af Samson
sterka, Rímur af Jónasi spámanni,
Rímur af Elí spámanni, Rímur af Sál
og Davíð, Heródes rímur og Rímur af
barnæskunni herrans Kristí.34
Annar stór þáttur í kvæðagerð Guð-
mundar eru dæmisögur og ævintýri
handa börnum, einkum til siðbótar
en einnig skemmtunar. Stórir kaflar í
kvæðabókum hans innihalda slíkt efni.
Hann sneri til dæmis um 120 dæmi-
sögum Esóps í ljóð og orti einnig rímna-
flokk um ævi Esóps.35 Hann orti einnig
nokkur kvæði með barnafræðslu og
siðaboðskap handa börnum og þekkt er
Grýlukvæði eftir Guðmund, sem hefst
á ljóðlínunum „Hér er komin Grýla og
gægist um hól“.36
Þá má nefna tvö kvæði um sjóhrakn-
inga milli lands og Grímseyjar 1634 sem
dæmi um kveðskapargrein sem tengist
atburðum í samtíma skáldsins. Kvæðin
eru kölluð „Sjóreisuvísur“ í kvæðabókum
Guðmundar en „Siglingakvæði“ á síðari
tímum.37
Hér að framan var minnst á erfiljóð
sem skáldið orti um Guðbrand Þorláks-
son Hólabiskup og nokkra afkomendur
hans, en Guðmundur orti fleiri kvæði af
33 Lbs 1529 4to og Bragi óðfræðivefur.
34 Biblíurímurnar eru varðveittar í JS 232 4to og Lbs 1055 4to, og víðar. Aðeins einar rímur eftir Guðmund hafa
verið prentaðar, „Ræningjarímur“ í Tyrkjaráninu á Íslandi 1627, bls. 465–496. Þar er einnig pr. erfiljóð um
Benedikt Pálsson eftir Guðmund, bls. 455–463.
35 Hluti af þessum kvæðabálki var gefinn út handa börnum árið 1967: Dæmisögur Esóps í ljóðum … (sjá nmgr. 7
að framan).
36 Sjá um tengsl þess við Leppalúðakvæði Hallgríms Péturssonar: Þórunn Sigurðardóttir, „Hallgrímur með „síra
Guðmund Erlendsson í Felli í bak og fyrir““, bls. 54. – Katelin Parsons hefur einnig fjallað um kvæðið: „Grýla
í Sléttuhlíð“, Gripla XXIV, 2013, bls. 219–222, og gefur það út stafrétt.
37 JS 232 4to, bl. 86r–90r og 90r–v; Lbs 1055 4to, bls. 320–329 og 329–330. – Annað kvæðið var prentað árið
1923 undir titlinum „Grímseyjarvísur“, í bók með siglingakvæðum frá fyrri tíð (Hafræna. Sjávarljóð og siglinga.
Safnað hefir Guðm. Finnbogason. Reykjavík: Bókaverzlun Sigfúsar Eymundssonar, 1923, bls. 35–38). Bókin
var prentuð aftur í endurskoðaðri útgáfu Finnboga Guðmundssonar, Reykjavík: Skjaldborg, 1997.