Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Blaðsíða 13

12
ekki sjálfar rökstuddar með sama hætti og aðrar vísindakenningar heldur
eru þær ósagðar og ómeðvitaðar hugmyndir vísindamanna um það sem
þeir eru að rannsaka. Að mati Longinos byggjast slíkar hugmyndir ósjald-
an á fordómum eða hlutdrægni af öðru tagi, svo sem kynja- og kynþátta-
fordómum.
Til að rökstyðja þetta tekur Longino meðal annars dæmi af rann-
sóknum á þróun mannskepnunnar í fornleifafræði og þróunarmannfræði.
Samkvæmt Longino var lengi vel gert ráð fyrir því í þessum greinum að
þegar ýmis frumstæð verkfæri á borð við oddhvassa steina fundust væri það
ótvírætt merki um að frummenn hafi stundað veiðar á stórum dýrum og
að þessi iðja hafi gegnt lykilhlutverki í þróun mannskepnunnar. Longino
bendir hins vegar á að sömu athuganir eru jafngóð rök fyrir því að frum-
menn hafi verið safnarar sem nýttu þessi tól til að safna plöntum, rótum,
berjum og öðru slíku. Samkvæmt Longino var ástæða þess að veiðimanna-
kenningin um frummenn varð viðtekin innan þessara greina einfaldlega
sú að hún féll að hugmyndum vísindamanna þess tíma (sem langflestir
voru karlmenn) um að frummenn hljóti að hafa hagað sér í samræmi við
hefðbundnar karlmennskustaðalmyndir. Þessar hugmyndir um karlmann-
lega frummenn eru ekki studdar neinum vísindalegum gögnum samkvæmt
Longino – og flokkast því ekki til eiginlegra vísindakenninga – heldur eru
þær einfaldlega dæmi um karllæga fordóma vísindamannanna sjálfra.
Við skulum freista þess að setja þessa hugmynd Longinos fram með
aðeins formlegri hætti. Segjum sem svo að við stöndum frammi fyrir því að
taka afstöðu til tveggja andstæðra kenninga K og K* á grunni fyrirliggjandi
gagna G.7 Að gefnum tilteknum forsendum F – sem ekki eru rökstudd-
ar innan vísindanna sjálfra – er K sennilegri skýring á G, en að gefnum
öðrum forsendum F* er K* hins vegar sennilegri skýring á G. Sömu gögn
G styðja því ýmist K eða K* eftir því hvort við gefum okkur forsendur F
eða F*. Vandinn er sá að valið á milli F og F* byggist ekki á vísindalegum
gögnum – athugunum, tilraunum og þess háttar – heldur endurspeglar það
einfaldlega persónulegar skoðanir, jafnvel fordóma og hlutdrægni, þeirra
sem mynda vísindasamfélagið hverju sinni. Þessu er lýst á mynd 1.
fyrir því að þeir mælikvarðar sem notaðir eru til að velja á milli vísindakenninga –
svo sem einfaldleiki kenninga og geta þeirra til að skýra ólík fyrirbæri – séu í eðli
sínu karllæg og standi framþróun vísinda fyrir þrifum.
7 Tvær staðhæfingar eru sagðar andstæðar eða ósamrýmanlegar ef þær geta ekki báðar
verið sannar á sama tíma.
FinnuR Dellsén