Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Qupperneq 123

122
veikindum sem birtust í annarri bók hennar, Úr sálarkirnunni. Sú bók er
merkileg heimild um hvernig kona af lægri stétt stóð um miðbik tuttug-
ustu aldar í stappi við skilningsleysi lækna og tókst sjálf á við veikindi sín
og sársauka. Því verður haldið fram að hún hafi í ýmsu farið líkt að og þeir
sem nýta sér hugræna atferlismeðferð áður en kenningar um hana náðu
útbreiðslu hérlendis. Við greiningu verður leitað í smiðju hugrænna fræða
en aðferðir þeirra hafa ekki verið notaðar áður á skrif Málfríðar um sárs-
auka og veikindi.4 Slík fræði setja á oddinn að bókmenntafræði eigi ekki
einungis að fást við texta heldur taka mið af hvernig hugarstarfsemi jafnt
höfunda sem lesenda skapar þá og markar. Fyrir vikið nýtast þau einkar vel
sem greiningartæki á sjúkdómsfrásögnum. Áður en fjallað verður um slík-
ar frásagnir eftir Málfríði skal fyrst vikið að hugmyndum manna um hvað
felst í sársauka, hvernig almennt er fjallað um það óáþreifanlega fyrirbæri
og hvernig menn upplifa sársauka annarra.
Hvað er sársauki?
Erfitt getur verið að henda reiður á hvernig menn skilja sársauka enda birtist
hann á margvíslegan hátt og einstaklingar upplifa hann misjafnlega.5 Gott
er að hafa að leiðarljósi skilgreiningu Alþjóðlegra samtaka um rannsóknir
á honum, The International Association for the Study of Pain (iASP), en hún
er svohljóðandi: „Ónotaleg skyn- og tilfinningareynsla er tengd raunveru-
legum eða hugsanlegum vefjaskemmdum eða lýst á sama hátt og slíkum
skemmdum.“6 Í skilgreiningum iASP segir jafnframt að sársauki sé ætíð
4 Þess ber að geta að fjallað hefur verið um tilfinningaleg viðbrögð lesenda við
textabroti eftir Málfríði Einarsdóttur úr Samastað í tilverunni þar sem stuðst var við
hugræn fræði. Sjá Bergljót Soffía Kristjánsdóttir, Guðrún Steinþórsdóttir og Sigrún
Margrét Guðmundsdóttir, „„mér fanst eg finna til“: um empírískar rannsóknir á
bókmenntum og tvær kannanir á tilfinningaviðbrögðum við lestur frásagna“, Ritið
3/2015, bls. 83–111.
5 Útskýring Íslenskrar orðabókar á sársauka er fátækleg en þar eru gefin samheitin
„verkur, kvöl, pína“. Svipað er uppi á teningnum ef litið er á orðið þjáning en
það er skilgreint með orðunum „kvöl, sársauki“. Mörður Árnason, Íslensk orðabók,
Reykjavík: Edda, 2002, bls. 1253 og 1824.
6 „An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual or potential
tissue damage, or described in terms of such damage.“ David B. Morris, „Narrative,
ethics, and pain. Thinking with stories“, Narrative, 2001, bls. 55–77, hér bls. 57.
Þess ber að geta að David B. Morris er prófessor emeritus í bókmenntafræði og
hefur einkum fengist við rannsóknir á sársauka en meðal lykilverka hans er The
Culture of Pain, Berkeley, Los Angeles og London: University of California Press,
1991.
guðRún steinþóRsDóttiR