Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Blaðsíða 104

103
myndir um marglaga merkingarbærni minnisvettvangsins og stöðugt ferli
í hreyfanleika menningarlega minnisins. Þær gefa hugmynd um hvernig
einn tiltekinn minnisvettvangur getur búið yfir mörgum ólíkum frásögn-
um sem ennfremur taka breytingum á ólíkum tímaskeiðum. Að fjalla um
hugmyndina um menningarlega minnisvettvanginn í ljósi reimleikafræða
getur jafnframt varpað ljósi á hvernig hann er yfirleitt hlaðinn reimleikum
og búinn vofulegum minningum sem hafa tvíræða formgerð. Þær minn-
ingar hvíla undir opinberu yfirborðinu og bíða eftir því að skjóta upp koll-
inum til að minna á gleymd mál úr fortíðinni eða atriði sem eru þögguð í
samtímanum.
Vofufræði og reimleikar menningarlega minnisins
Draugasögur og frásagnir af reimleikum geta endurspeglað gleymdar og
þaggaðar minningar sem hafa vofulega nærveru í samtímanum. Fræðileg
umræða um reimleika, eða reimleikafræði (e. spectralities), hefur farið vax-
andi á síðustu áratugum. Þar er leitast við að smíða fræðilegar kenningar
um vofuna sem hefur mótsagnakennda verufræði því hún er samtímis til
staðar og fjarverandi. Þekktasta kenningin, sem síðari fræðileg umræða
ýmist byggir á eða reynir að svara, nefnist vofufræði (e. hauntology) og birt-
ist fyrst í riti Jacques Derrida, Spectres de Marx, frá árinu 1993.14 Þar beitir
Derrida vofunni sem greiningartæki til að leggja áherslu á nálægð marx-
ískrar arfleifðar í vestrænu samfélagi á ritunartíma verksins, þrátt fyrir
nýlegt fall Berlínarmúrsins. Til að varpa frekara ljósi á þá greiningu ber
Derrida nærveru Marx saman við nærveru vofu föðurins í Hamlet. Í harm-
leik Shakespeares birtist vofa föðurins Hamlet til þess að upplýsa hann um
illvirki bróður síns, sem nú er konungur Danaveldis, og segja honum sann-
leikann um eigin dauða. Vofan hvetur Hamlet til þess að sinna skyldum
sínum og hefna fyrir morðið. Eftir að vofan birtist Hamlet skilur hann að
það er skylda hans að hlusta á vofuna og segir á þeim tímapunkti: „Úr liði
er öldin! Ó, mig hryllir við / þeim örlögum, að kippa henni í lið.“15 Orð
Hamlets verða að leiðarstefi í texta Derrida en upphaf setningarinnar „úr
liði er öldin“, lýsir þeirri tímaskekkju sem felst í nærveru vofunnar þegar
hún snýr aftur til að ásækja heim lifenda.
14 Jacques Derrida, Spectres de Marx: L’État de la dette,le travail du deuil et la nouvelle
Internationale, París: Éditions Galilée, 1993.
15 William Shakespeare, „Hamlet“, Leikrit III, þýð. Helgi Hálfdanarson, Reykjavík:
Almenna bókafélagið, 1984, bls. 111–238, bls. 143.
REiMLEiKAR Í REYKJAVÍK