Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Blaðsíða 53

TMM 2009 · 3 53
S o f i O k s a n e n
háskalegu glæpakvendi … Seinna kemur svo í ljós að enginn er það sem hann
eða hún segist vera, grímur falla hver af annarri.
Frásögnin nær aftur í tímann, alla leið til fjórða áratugsins í Vestur-Eist-
landi. Sá tími hefur í þessari sögu hlutverk týndu paradísarinnar, saklausar og
sælukenndar upphafstilveru. Þá var Eistland sjálfstætt, sveitin blómstraði og
samfélagið var heilsteypt. Unga fólkið kynntist á kirkjuhlaði eftir messu, krák-
urnar krunkuðu um ástir … og um leið læddist ormurinn inn í aldingarðinn,
systurnar Ingel og Aliide urðu báðar hrifnar af sama pilti, Hans.
Tíminn á milli heimsstyrjalda hefur eflaust verið horfin paradís í huga
margra Eistlendinga. Þýska riddaraorðan hafði sölsað landið þeirra undir sig
þegar á miðöldum, allt landið var í eigu þýskra baróna og ábúendur þess líka,
Eistlendingar lifðu í ánauð í sínu eigin landi kynslóð eftir kynslóð. Breytingar
hófust seint á nítjándu öld, síðasta bændauppreisn var í byrjun liðinnar aldar,
en 1920 varð Eistland loks sjálfstætt. Og rétt fyrir stríð voru lífsgæðin meiri í
Eistlandi en til dæmis í Finnlandi, en svo skall ófriðurinn á.
Eistland varð að láta undan þrýstingi Sovétríkjanna og Rauði herinn hertók
landið árið 1939, það fjölgaði í setuliðinu og þingið neyddist að sækja um aðild
að Sovétríkjunum árið 1941. Innrás Hitlers í Sovétríkin gekk einnig yfir Eist-
land og margir Eistlendingar gengu í lið Þjóðverja. Sagt hefur verið að Rauði
herinn hafi á einu ári fengið Eistlendinga til að gleyma atburðum undanfar-
inna 700 ára því þeir héldu langflestir með Þjóðverjum í þeirri von að losna við
ofríki Stalíns.
Þegar Rauði herinn gerði gagnárás flúðu margir Eistlendingar landið. Sumir
fóru með Þjóðverjum og yfir 30.000 manns fóru sjóleiðina til Svíþjóðar, flestir
á opnum bátum yfir Eystrasaltið.
Meirihluti þjóðarinnar var þó kyrr á sínum stað, menn sem höfðu verið í
þýska eða finnska hernum fengu 10 ára dóm fyrir landráð – en ekki gáfust
samt allir upp. Margir vildu halda áfram að berjast, földu sig í skóginum og
gerðu skæruárásir á móti Rauða hernum. Þeir voru kallaðir „skógarbræður“ og
sömu sögu er reyndar að segja um öll Eystrasaltslönd og Úkraínu.
Skæruhernaður gengur samt ekki án þess að skæruliðar fái stuðning frá
bændum og nú gekk sovéska yfirvaldið hart fram gagnvart þjóðinni. Yfir
50.000 manns voru fluttir í útlegð til Síberíu á fáeinum dögum, margir þeirra
voru heldri bændur, embættismenn eða kennarar. Meðal þeirra var Jaan Kross,
sem síðar varð merkasti rithöfundur Eistlendinga. Um Síberíuár sín sagði Jaan
að hann hefði starfað þar sem hestur fyrir samyrkjubú. Hann mátti ekki leggja
hönd á plóg, hann var látinn draga plóginn.
Sjálfstæðir bændur voru neyddir til að stofna samyrkjubú, fjölskyldur
skógarbræðra voru handteknar, yfirheyrðar og fangelsaðar. Í viðtali hefur Sofi
sagt frá því að slíkt hafi hent móðurfólk hennar. Frænka hennar var handtekin
og yfirheyrð og eftir það mælti hún aldrei orð af vörum framar. Í sovéska eftir-
litskerfinu gat fólk hins vegar komið sér úr klípu með því að gerast uppljóstrari,
það fékk að vera í friði gegn því að gefa upplýsingar um aðra. Senn njósnuðu
allir um alla og fólk gat einungis treyst sínum nánustu – ef það var þá unnt.
TMM_3_2009.indd 53 8/21/09 11:45:31 AM