Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Blaðsíða 5

A ð s n í ð a s é r s t a k k e f t i r v e x t i
TMM 2009 · 3 5
smáþjóða á alþjóðlegum vettvangi. Deilt er um hvernig skilgreina eigi
smáríki, hvort til dæmis eigi að mæla styrk þeirra út frá áhrifum eða
íbúafjölda en Sameinuðu þjóðirnar miða skilgreiningu sína við 10 millj-
ónir íbúa. Samkvæmt því teljast öll Norðurlönd til smáríkja, en þau hin
eru þó a.m.k. 15 sinnum fjölmennari en Ísland. Í fæstum tilfellum eru
smáríki með færri íbúa en hálfa milljón sjálfstæð og fullvalda ríki eins
og Ísland, með eigin tungu og menningu og efnahagslega sjálfstæð.
Smáríki hafa eðli málsins samkvæmt minni styrk en stórþjóðirnar og
eiga því meira undir alþjóðlegum stofnunum og sáttmálum en þau ríki
sem valdið hafa. Hefðbundin umræða um smáríki lýtur fremur að stöðu
þeirra í alþjóðlegum samskiptum, hlutverki þeirra í samfélagi þjóðanna
og viðureign við voldug ríki. 4 Vandamálið sem Mikeal gerir aftur á móti
að viðfangsefni greinar sinnar er hvaða þýðingu smæðin hefur fyrir
innra skipulag samfélagsins og það verður einnig viðfangsefnið hér. Til
að bregða ljósi á þessa þætti ræðir Mikael lögmál náttúrunnar um form
og stærð sem hjálpar okkur til skilnings á mikilvægi þess að jafnvægi sé
milli þessara þátta.
Ég mun líka fara orðum um aðra samlíkingu við náttúruöflin; um
mismunandi áhrif sterkra vinda á lítið og grunnt vatn annars vegar og
það sem dýpra er hins vegar en sú líking bregður öðrum þræði ljósi á
ástæðu þess að örþjóðin Íslendingar er jafn illa leikin og raun ber vitni.5
Loks ræði ég um ábyrgð hvers okkar á áframhaldandi tilveru íslensks
samfélags.
Músarhamur yfir fíl
Samspilið milli forms og stærðar er þekkt í lífríkinu. Lífverur, hvort sem
eru dýr eða plöntur, hafa það form sem hentar stærð þeirra og því geta
þær ekki stækkað mikið án þess að form þeirra breytist jafnframt.
Beinabygging dýrs, hvort heldur er manns eða músar, gæti ekki þolað
verulega stækkun án þess að hún annaðhvort gefi sig eða þéttist umtals-
vert og styrkist. Mús gæti ekki vaxið upp í stærð fíls án þess að verulegar
formbreytingar fylgdu. Mikael segir sömu lögmál eiga við mörg önnur
fyrirbæri, svo sem eins og samfélög manna. Þau eru í senn náttúrusmíð
og mannanna verk, þau breytast og þroskast, og náttúran sér um „að
stærð hæfi formi og form falli að stærð“6. Mannlegt samfélag sem fær að
þróast nógu lengi hlýtur þannig að taka á sig form sem því hentar, að
öðrum kosti staðnar samfélagið eða tekst ekki á við hlutverk sitt. Sam-
líkingin við form og stærð í náttúrunni á vel við í þessu samhengi. Að
mati Mikaels hafa Íslendingar þó ekki tekið mið af smæð samfélagsins
TMM_3_2009.indd 5 8/21/09 11:45:27 AM