Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Blaðsíða 4

4 TMM 2009 · 3
Salvör Nordal
Að sníða sér stakk eftir vexti1
Smæð íslensks samfélags er óumdeild staðreynd. En hvað felst í því að
vera lítið samfélag? Hvaða takmarkanir og möguleikar felast í smæðinni
– hverjir eru veikleikar hennar eða styrkleikar? Mikael M. Karlsson
heldur því fram í grein sinni „Smáræða“ að Íslendingar hafi ekki tekið
mið af þessari staðreynd í uppbyggingu samfélagsins.2 Þeir þekki sögu
sína og menningu en horfist ekki í augu við hvaða mörk smæðin setji
samfélagsgerðinni. Skipulag stjórnmála og stofnana hafi verið tekið frá
miklu fjölmennari þjóðum án þess að nauðsynleg aðlögun hafi átt sér
stað. Hann getur sér þess til að þetta sé meginástæða þeirrar ringulreið-
ar og rifrildis sem einkenni íslensk stjórnmál og þeirrar óstjórnar og
óreiðu sem einkenni íslenskar stofnanir og fyrirtæki.
Greininni lýkur Mikael með þessum orðum:
Ef grunsemdir mínar reynast á rökum reistar og form íslenskra stofnana henta
ekki stærð íslensku þjóðarinnar og ekkert verður að gert í þessum efnum, þá
mun náttúran fyrr eða síðar taka í taumana; annað hvort breytast þá þessi form
eða íslenska þjóðin hættir að vera til. En mannleg samfélög eru, eins og ég sagði
áðan, bæði náttúrufyrirbæri og manna verk. Við getum sjálf breytt formi þeirra
ef við viljum. En eins og stendur vitum við ekki hvernig, eða hvað sé til ráða.
Þjóðin skilur enn ekki sjálfa sig, hana vantar sjálfsþekkingu.3
Þetta er áhugaverð lýsing í ljósi þeirra atburða sem nú hafa gerst, 17
árum eftir að þessi orð birtust á prenti. Er meginskýringuna á því hvern-
ig fór fyrir íslenskum fjármála- og útrásarfyrirtækjum að finna í skiln-
ingsleysi okkar á smæðinni? Getur verið að náttúran hafi tekið í taum-
ana, að það sem gerðist eigi sér að hluta til náttúrulegar orsakir? Og loks:
er nú óhjákvæmilegt að horfast í augu við smæðina eða hætta að vera til
ella?
Á síðustu árum hefur talsvert verið fjallað um hlutverk og stöðu
TMM_3_2009.indd 4 8/21/09 11:45:27 AM