Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Blaðsíða 93

A ð l e s a Í s l a n d s k l u k k u n a í k r e p p u n n i
TMM 2009 · 3 93
Gamla-Ísland sigrar
Um það bil sem tjaldið fellur að þríleiknum loknum verður ljóst að allt
er líkt og var. Gamla-Ísland sigrar. Lögmaður sálugi Eydalín er fríaður
af öllum ákærum saksóknarans og veitt uppreist látnum. Þeir sem misst
höfðu glæp sinn um skeið fengu hann aftur (447). Í lokasenu verksins er
sigur hins gamla innsiglaður.
Nú mátti heyra jódyn bakvið eystri gjárhallinn, og þegar glæpamennirnir geingu
framámilli klettanna sáu þeir mann og konu ríða með margt hesta ásamt sveinum
moldargöturnar inn vellina í átt til Kaldadals sem skilur landshluta. Þau voru
bæði dökkklædd og hestar þeirra allri svartir.
Hver ríður þar? spurði sá blindi.
Þeir svöruðu: Þar ríður Snæfríður Íslandssól í svörtu; og hennar ektakærasti
Sigurður Sveinsson látínuskáld, kjörinn biskup til Skálholts. Þau ætla vestrá land
að gera úttekt á föðurleifð hennar sem hún náði undan kónginum aftur.
Og glæpamennirnir stóðu undir klettunum og horfðu á biskupshjónin ríða; og
það glitti á döggslúngin svartfext hrossin í morgunsárinu. (448–449)
Að lokum
Í kreppunni hef ég lesið Íslandsklukkuna að nýju í ljósi atburða og orð-
ræðu liðins vetrar og fundið að hún er einn af þeim klassísku textum
sem talar nýjum rómi. Í henni er þetta allt að finna: hrunið, sérstaka
saksóknarann, ranglætið sem afhjúpast, hið Gamla- og Nýja-Ísland,
Evrópuumræðuna. Hún hefur margt að segja okkur í þeim sporum sem
við stöndum nú.
Boðskapurinn kemur fram í átökum réttlætis og ranglætis, baráttu
gegn kúgun, uppreistarstefinu, þránni eftir að valdhöfum verði steypt af
stóli og smælingjar upp hafnir. Þá kveður við ákveðinn heimsslitastón í
verkinu. Þjóðin er komin á heljarþröm og dómur er settur yfir háum og
lágum. Lokaniðurstaðan er þó ekki að von hins örvæntingarfulla rætist.
Þvert á móti syrtir að: Í depurðinni úti í Kaupinhafn spyr Arnas:
Hvar eru þeir lágu sem ég vildi hækka? Þeir eru lægri en nokkru sinni. Og þeir
svarlausu sem ég vildi forsvara? Jafnvel þeirra andvörp heyrast ekki meir. (419)
Snæfríður ríður ekki hvítum hestum af Þingvöllum í fylgd ástmanns
heldur svörtum með manni sem hafði keypt hana.
Sögulokin endurspegla tvísýna stöðu lands og þjóðar á ritunartíma
verksins. Landið var nýfrjálst en hersetið og óljóst hvenær það fengi
notið fullveldis síns. Nú hafa kaupahéðnar farið óvarlega með fjöregg
TMM_3_2009.indd 93 8/21/09 11:45:36 AM