Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Page 15

A ð l e s a T í m a n n o g va t n i ð
TMM 2011 · 1 15
þjóðsagna minnið um ‚leiðarhnoðað‘ sem vísaði mönnum leið úr ógöng-
um. Sam an ber grísku sögnina um Aríadne sem léði Þeseifi hnykil sem
hann las sig eftir út úr völundarhúsinu á Krít eftir að hann hafði drepið
óvætt ina Míno táros föð ur hennar. Og íslensk þjóðsaga segir frá ferð
Jóns nokkurs Ásmunds son ar til undirheima til að komast yfir handbók
kölska, en áður en hann leggur af stað afhendir prestur honum „hnoða
er leið muni vísa“.23
Um þriðja erindi sýnist mér hinsvegar ótvírætt að ógn þess sé undir
því komin að það sé lesið bókstaflega, hún er ekki af þess um heimi, og
sama er að segja um staðinn þar sem hið hvíta blóm dauðans vex. Og
þannig má að sjálfsögðu einnig lesa vatnið sem flýgur til baka gegn við-
námi sínu og leiðar hnoðað sem fylgir engri átt, sem þá væru dæmi um
heim sem genginn er úr skorðum eða þar sem annarleg lögmál gilda. Í
heild gengur kvæðið því mun betur upp í bókstaflegum lestri.
Táknmerking eða bókstafleg merking? – Spurningin skiptir megin-
máli við lestur á Tímanum og vatninu. Vísar ljóðið út fyrir sig til okkar
reynsluheims eða inn á við og er sjálf stæður heimur?24 Mesta nýjung
Steins í ljóðaflokknum var mál sköpun sem átti sér vart fordæmi í ís-
lenskri ljóðlist. Kjarna hennar má orða svo: Veru leiki ljóðs býr í orð um
þess, ekki hand an þeirra. Þetta gildir ekki jafnt um öll ljóð bálksins,
ástarelegíurnar eru til að mynda af öðru tagi. En aðferðin er í því fólgin
að virkja mátt tungunnar til að byggja nýjar og sjálfstæðar ver aldir,
áður ókunna ljóðheima. Lesendur voru óvanir skáldskap af þessu tagi
og al geng viðbrögð voru: Þetta er óskiljanlegt, fáránlegt, tilræði við heil-
brigða skyn semi!
Þriðja ljóð bálksins er gott dæmi um það hvernig Steinn dansar á
mörk um þekkts og ímyndaðs eða orts veruleika í Tímanum og vatninu.25
Annað dæmi um slíkan dans og um mismunandi möguleika á lestri er
sjötta ljóð:
Tíminn og vatnið 6
Ég var drúpandi höfuð,
ég var dimmblátt auga,
ég var hvít hönd.
Og líf mitt stóð kyrrt
eins og kringlótt smámynt,
sem er reist upp á rönd.
Og tíminn hvarf
eins og tár, sem fellur
á hvíta hönd.