Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 19

A ð l e s a T í m a n n o g va t n i ð
TMM 2011 · 1 19
við að fara út fyrir tungumálið, út fyrir ljóðið sjálft og leita á náðir
sögusagna. Sú ferð er ljóðinu óviðkomandi. Sama máli gegnir um orðin
ég og þú í ljóðlínunum „Spáðu í mig þá mun ég spá í þig“ og „Greiddi ég
þér lokka við Galtará“.
Með þessum orðum er að sjálfsögðu ekki verið að fullyrða neitt um
að Steinn hafi ekki haft lifandi fyrir myndir að ástarljóðunum, eflaust
hafði hann það, ein ungis að fátt sé um þær vitað með vissu og að ljóðin
og lesendur þeirra þurfi ekki á þeim að halda. Og að ekki sé vert að snúa
ljóðalestri og ljóðrýni upp í einhvers konar „Gettu hver hún er!“ Hér gæti
því átt við sú leiðsögu hugmynd nýrýn enda – sem þó dugir engan veginn
sem allsherjarregla – að það sem ekki komi fram í ljóði skipti ekki máli
við lestur þess.
Annað þessu skylt: Mönnum hefur smám saman orðið ljóst að hæpið
er að ganga út frá því að ljóð séu sann ferðug eftirlíking eða endurspeglun
raun veru legrar reynslu, enda sé slíkt naumast á færi tungumálsins; nær
lagi sé að það sé mál skáldskaparins sem ‚reynsluna‘ í ljóðunum skapar.31
Ætla má að þetta gildi al veg sér stak lega um ljóð eins og Tímann og
vatnið þar sem tungu málið sjálft er í önd vegi. Fremur en reynsl an að
baki ljóð anna er það reynslan í ljóð unum sem lesand ann varðar.
Þá má ekki gleyma því að ljóðin flytja sígilt bókmenntalegt minni.
Með ástar elegíunum yrkir Steinn Steinarr sig inn í 2600 ára gamla
bókmennta hefð á Vesturlöndum. Ást og ástar harmur hefur allt frá dög-
um Sapfóar á Lesbos verið eitt hið varan legasta viðfangsefni skálda. Og
reynd ar ekki ljóðskálda einna. Þannig hefur Eysteinn Þorvaldsson bent
á það með dæm um að sjá megi textatengsl með ástar ljóðum Steins í
Ferð án fyrirheits og Tím anum og vatninu og lýsingum Halldórs Kiljans
Laxness á ástum Ólafs Kára sonar, Vegmeyjar og Beru í Ljósvík ingnum,32
en vitað er að Steinn var þaul kunn ug ur þeim bókum.
Hin neikvæða játun
Kvæðin tvö sem hér fara á eftir eru merkileg bæði að efni og gerð. Í þeim
birtist andófsandi Steins sem var svo ríkur þáttur í skapgerð hans og
skáldskap. Bæði hafa þau á sér heimspekilegt yfirbragð þó heimspek in
sé að nokkru leyti fólg in í orðaleikjum.
Tíminn og vatnið 12
Eins og blóðjárnaðir hestar
hverfa bláfextar hugsanir mínar
inn um bakdyr eilífðarinnar.