Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Síða 32

Þ o r s t e i n n Þ o r s t e i n s s o n
32 TMM 2011 · 1
Í greinar korni sem birtist á hundrað ára afmæli Steins árið 2008
andæfði ég framangreindum skilningi á einkunnarorðunum og lagði
til annan lestur.48 En í ljóði MacLeish eru fleiri línur sem varpa ljósi
á Tímann og vatnið, til að mynda þessar: “A poem should be equal to:
/ Not true”. Það er að segja, ljóð á ekki að vera trú verð ug eftir lík ing
veru leika, heldur jafngildi hans, sjálf stæð ur veru leiki. Þá fagurfræði-
legu stefnuskrá sem í þeim orðum birtist má að veru legu leyti rekja til
franska symból ismans og hennar gætti mikið í evrópskri og amerískri
ljóða gerð á tutt ugustu öld.
Það er og verður nokkur ráðgáta hversvegna Steinn aðhylltist þessa
fagur fræði snemma á fimmta áratugnum, tók að smíða ný og glæsileg
ljóð form og orti í þessum ljóðstíl, að því er best verður séð, þangað til
hann taldi sig vera búinn að tæma möguleika hans.49 Ekki er einsætt
heldur hverjir verið hafi helstu áhrifavaldarnir. Þó vitum við að á
þessum árum umgekkst Steinn mikið list málara sem voru að fara nýjar
leiðir í list sinni, og að minnsta kosti einn þeirra, Þorvaldur Skúlason,
fylgdist mjög vel með fræðilegri hugsun og skrifum um nýstefnur í
listum. Og telja má að grein Steins um Þorvald í Helgafelli 1942 sé lykil-
texti til skilnings á Tímanum og vatninu og því sem Steinn var að leitast
við að gera,50 en um það leyti er hann að líkindum að byrja að yrkja
ljóð in sem seinna mynduðu þennan svana söng skáldsins. Í greininni
segir með al annars:
Málaralistin er ekki lengur dauð eftirlíking lifandi umhverfis […] Í stað þess að fá
lit sinn og ljóma frá fjarskyldri sögu eða annarlegum tilfinningum áhorfandans,
krefst hún þess að vera eitthvað sjálf, án alls annars. Hún á sér í raun og veru ekk-
ert markmið annað en túlkun höf undar ins á sjálfum sér [leturbreytingar hér].
Steinn mælir sig við Þorvald og þær kröfur sem nútímalistir geri til
iðkenda sinna:
Vér, sem höfum fengizt við skyld verkefni á öðrum sviðum, verðum að viður-
kenna, að hann stendur okkur framar, list hans hefur þegar náð því marki, sem
við, vitandi eða óaf vitandi, ætluðum að ná. […] Engin list nú til dags er nokkurs
virði, nema því aðeins, að hún sé nútímalist, það er að segja: Engin list er þess
virði, að henni sé gaumur gefinn, nema því aðeins, að hún feli í sér það mark-
mið að víkka það svið, sem takmarkaðist af listrænni þekk ingu og listrænni getu
höfunda sinna [leturbr. hér].
Eins og altítt er þegar listamaður skrifar um annan listamann má lesa
úr orð um Steins hans eigin stefnuskrá. Greinin sýnir alveg ótvírætt að
hann er hér að gera nýjar og auknar kröfur til sjálfs sín og skáldskapar