Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Page 42

G u ð n i Th . J ó h a n n e s s o n
42 TMM 2011 · 1
tjáningarfrelsið aukist. Í dag yrðu orð eins og „þessi karl“ eða frásögn
af manni sem „beitti of lítið en gaf of mikið“ aldrei talin meiðandi
fyrir dómstólum. Í máli Esra Péturssonar og Ingólfs Margeirssonar
skipti greinilega miklu að trúnaður læknis við sjúkling þótti hafa verið
brotinn. Kannski hefði niðurstaðan orðið önnur ef því hefði ekki verið
að heilsa enda sagði í dómsorði að „við ákvörðun á mörkum tjáningar-
frelsis hefur í dómaframkvæmd hin síðari ár verið litið mjög til þess að
vegna lýðræðishefða verði að tryggja að fram geti farið þjóðfélagsleg
umræða“.6 Að sama skapi hefur Mannréttindadómstóll Evrópu komist
að þeirri niðurstöðu að í vissum tilvikum megi almenningur fá í
hendur „viðkvæmar persónuupplýsingar“ um þjóðkunnugt fólk, lífs eða
liðið, ef slíkt getur talist „framlag til almennrar þjóðfélagsumræðu“.7
Í rökræðum og deilum um skrif Sigmundar Ernis Rúnarssonar sögðu
þeir sem töldu þau réttlætanleg að vakið væri máls á erfiðu lífi fatlaðs
fólks í því skyni að vekja samúð og skilning. Eftir stendur að móðirin
var ósátt og söguhetjan væntanlega líka. Skrásetjarinn var ekki að skrifa
um viðkvæm málefni sjálfs sín heldur annarrar persónu sem ekki gat
borið hönd fyrir höfuð sér.8
Öll þau lög og rök sem hér hafa verið nefnd eiga auðvitað við um
sagnfræðinga eins og aðra. En Sagnfræðingafélag Íslands hefur einnig
samþykkt sérstakar siðareglur og í þeim segir meðal annars: „Aldrei
skal birta persónulega heimild í trássi við vilja höfundar hennar, sé
hann á lífi, ella skal leitast við að hafa samráð við nákomna ættingja
við útgáfuna. Æskilegt er undir venjulegum kringumstæðum að vernda
höfunda viðkvæmra upplýsinga þannig að tryggt sé að persónuleg skrif
þeirra verði ekki höfð að leiksoppi eða orðstír þeirra bíði ekki hnekki af.
Þannig verða sagnfræðingar að meta hverju sinni hvernig heimildirnar
verði notaðar og hversu langt skuli ganga í að gera þær opinberar.“9
Hugsunin er einlæg og góð, að vernda æru manna og friðhelgi einka-
lífsins. En skyldur sagnfræðinga eru þó fleiri enda er „frumreglu“ sagn-
fræðinga lýst á þennan hátt í siðareglunum: „Allir sagnfræðingar eiga
í starfi sínu að leggja áherslu á að hafa það sem sannara reynist, óháð
tengslum þeirra við opinberar stofnanir, samtök (t.d. stjórnmálaflokka),
fyrirtæki og einstaklinga …“10 Og vandinn er sá að við ævisagnaritun
getur fólk greint á um hvort í raun er skylt að hafa það sem sannara
reynist, eða hvað það er sem er sannara en eitthvað annað.