Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Síða 92

K j a r t a n Ó l a f s s o n
92 TMM 2011 · 1
tímanum undir öðru nafni en sínu eigin. Skýringuna á þessu kann að
nokkru leyti vera að finna í leyndarhyggjunni sem fylgdi þjóðfélags-
ástandinu í Sovétríkjunum en líka í því að meirihluti flokkanna sem
voru í Komintern var bannaður í sínum heimalöndum og gátu því
aðeins starfað þar sem neðanjarðarhreyfingar.
Sigur kommúnista í októberbyltingunni í Rússlandi árið 1917 og
sigrar þeirra yfir innrásarherjum Breta, Frakka og fleiri þjóða í
borgarastyrjöldinni sem þar geisaði frá 1918 til 1921 vöktu stórkostlega
hrifningu víða um heim. Sú hrifningaralda náði ekki síst til ungs fólks
sem fengið hafði nasasjón af kenningum marxismans um sögulega
nauðsyn valdatöku verkalýðsstéttarinnar. Þeir sem látið höfðu sann-
færast af þessum kenningum trúðu á draumsýnina um framtíðarlandið,
hið stéttlausa og réttláta þjóðfélag þar sem ógnum styrjalda og geigvæn-
legum andstæðum auðs og örbirgðar hefði verið útrýmt með varan-
legum hætti.
Þeir sem fögnuðu sigri kommúnistanna í Rússlandi og litu vonaraug-
um til Sovétríkjanna á þessum árum töldu þau vera fyrsta verkalýðsríkið í
veraldarsögunni, brautryðjanda á leiðinni að sjálfu lokatakmarkinu, hinu
stéttlausa mannfélagi sem kennifeður jafnaðarstefnunnar höfðu boðað.
Menn vissu að Sovétríkin voru alræðisríki en allur sá djöfuldómur
sem því fylgdi var skilgreindur sem fæðingarhríðar nýrra þjóðfélags-
hátta, fórnarkostnaður sem yrði að færa meðan verið væri að ryðja
brautina.
Kenning Lenins um alræði öreiganna sem millibilsástand fyrst eftir
byltinguna var öllum kunn. Menn vissu að í raun þýddi það alræði
Komm ún ista flokksins. Þegar sjálft framtíðarlandið tæki síðan að rísa úr
myrkri aldanna, ef til vill á dögum næstu kynslóðar, áttu þeir stjórnar-
hættir hins vegar að hverfa úr sögunni eins og dögg fyrir sólu. Reyndin
varð á annan veg og um 1930 var alræði eins flokks að breytast í alræði
eins manns, stálmannsins frá Grúsíu.
Flestir hinna ungu Íslendinga, sem fóru til náms í Moskvu um 1930 og
á fjórða áratug síðustu aldar, undu dvölinni þar vel og héldu lengi tryggð
við Sovétríkin eftir heimkomuna. Þá staðreynd getur enginn skilið sem
ekki áttar sig á því að þetta var hugsjónafólk og í lífsskoðun þess var
sterkur trúarlegur þáttur, trú á nánast „vísindaleg“ lögmál í sögulegri
framvindu þjóðfélagsmála í fortíð, nútíð og framtíð. Kommúnistar
þessara ára trúðu á sigurför alþýðu heimsins sem áður en langir tímar
liðu hlyti að varpa oki auðstéttarinnar af herðum sér og byggja réttlátt
þjóðfélag. Þeir litu svo á að nú væri komið að verkalýðnum að slíta af sér
fátæktarfjötrana og varpa auðvaldsþjóðfélaginu með öllu sínu misrétti á