Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Page 94

K j a r t a n Ó l a f s s o n
94 TMM 2011 · 1
Öllum var ljóst að undir stjórn Stalins voru Sovétríkin alræðisríki
þar sem valdið hvíldi á þremur meginstoðum, Kommúnistaflokknum,
lögreglunni og Rauða hernum. Árið 1930 var reyndar aðeins liðinn
tæpur áratugur frá því að borgarastyrjöldinni lauk og Rauði herinn náði
að brjóta herdeildir hvítliðanna á bak aftur og reka hinn erlenda inn-
rásarher úr landi. Merki um hernaðardýrkun sáust því hvarvetna þegar
komið var til Sovétríkjanna.
Fyrir ungu Íslendingana, sem fóru til náms í Moskvu á árunum um
og upp úr 1930, hljóta umskiptin að hafa verið eins og að koma í annan
heim. Ugglaust hefur eitt og annað komið þeim á óvart, enda þótt mörg
þeirra væru fyrir brottförina að heiman allvel að sér í fræðunum og
kynnu skil á kenningunni um sögulega nauðsyn á tímabundnu alræði
öreiganna. Öll trúðu þau á lokatakmark kommúnismans, hið stéttlausa
framtíðarland handan við brim og boða fæðingarhríðanna.
Þessi íslensku ungmenni vissu að Sovétríkin voru umkringd auðvalds-
ríkjum á alla vegu og frá 1932 var ljóst að búast mátti við valdatöku
Hitlers í Þýskalandi og árásarstyrjöld þaðan. Að Rússland væri fyrsta og
eina ríki verkalýðsins á heimskringlunni efuðu þau ekki og bundu vonir
sínar því til varnar við Rauða herinn og hinn styrka Stalin. Þannig var
þeirra hugarheimur. Sum okkar sem nú lifum án trúar kynnu að dæma
þau hart en muna ber að þau þekktu ekki framhald sögunnar, vissu ekki
það sem við höfum lengi vitað. Við ættum því máske ekki að hreykja
okkur hátt en minnast þess að fólkið á jörðinni hefur löngum átt sér
undarlega drauma um annað og betra mannlegt samfélag, ýmist þessa
heims eða annars. Slíkir draumar geta reynst hættulegir en skyldum
við jarðlýsnar ekki hafa tapað nokkru þegar við stugguðum frá okkur
draumnum?
Í bók sinni reynir Þór Whitehead að leiða líkur að því að íslensku náms-
mennirnir í Moskvu hafi verið þjálfaðir í ólöglegri neðanjarðarstarfsemi,
hernaði og mannvígum (Sovét-Ísland óskalandið, bls. 90– 102). Sjálfur
lætur hann þess reyndar getið að af 65 flokkum í Komintern, Alþjóða-
sambandi kommúnista, hafi 40 verið bannaðir í sínum heimalöndum
og því ekki átt annars kost en starfa neðanjarðar (Sovét-Ísland óska-
landið, bls. 122). Í flestum þeirra ríkja sem bannað höfðu starfsemi við-
komandi kommúnistaflokks sátu alræðisstjórnir við völd eða stjórnir
sem héldu góðu sambandi við Þýskaland eftir valdatöku Hitlers í janúar
1933. Engan þarf að undra að í skólum sem reknir voru af Komintern
og ungmenni frá bönnuðum flokkum voru stór hluti nemenda hafi
þjálfun í leynilegri starfsemi verið á námsskránni. Tvímælalaust er líka