Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Page 124

124 TMM 2011 · 1
Á d r e p u r
Ásgeir Daníelsson
Hrun skynsemi og hagfræði
Fjármálahrunið 2008 hratt af stað miklu uppgjöri á sviði hugmynda. Þetta
uppgjör nær til fjölmargra sviða eins og m.a. kemur fram í riti Daníels Char-
tiers, The end of Iceland‘s innocence, en eðlilega hefur athyglin beinst mikið
að hagfræði, einkum fjármálafræðinni, þjóðhagfræðinni og kenningum um
hagstjórn. Sagnfræðingar og blaða- og fréttamenn hafa óspart gagnrýnt hag-
fræðina en hagfræðingar hafa einnig slegist í þennan hóp. Fræg eru ummæli
nóbelsverðlaunahafans frá 2008, Paul Krugman, sem sagði í fyrirlestri um
þjóðhagfræði undanfarinna 30 ára að hún væri „í besta falli ákaflega gagnslaus
en í versta falli beinlínis skaðleg“ og ástralski prófessorinn John Quiggin hefur
ritað bók um það sem hann kallar zombie-hagfræði (e. Zombie Economcis) um
tilteknar kenningar sem voru í hávegum hafðar fyrir hrun. Rétt er að nefna að
nokkrir hagfræðingar hafa risið upp og varið þær hugmyndir sem Krugman,
Quiggin og fleiri eru að ráðast á, t.d. Roberts Lucas sem ritaði greinina „Til
varnar hinum döpru vísindum“ sem birtis í The Economist 6. ágúst 2009 í
kjölfar mikillar umfjöllunar blaðsins um kreppu í fjármála- og þjóðhagfræði
sem birt var 18. júlí. Fáir menn hafa haft jafn mikil áhrif á þjóðhagfræði síð-
ustu 30 ára og einmitt Lucas.
Umræðan um hlut hagfræðinnar í hruninu hefur auðvitað borist hingað til
lands. Í síðasta hefti Tímarits Máls og menningar var grein um heimsósómann
og hrunið mikla, skrifuð af Ásgeiri Friðgeirssyni sem fyrir nokkrum árum hóf
afskipti af stjórnmálum og taldist þá til hófsamra vinstrimanna en hætti svo
við frama á því sviði þegar honum bauðst staða upplýsingafulltrúa í útrásar-
ævin týri Björgólfsfeðga, sennilega vegna þess að hann hafði miklar væntingar
um þá útrás. Á þeim tíma var hann langt frá því að vera einn um þær vænt-
ingar og sennilega voru ýmsir sem öfunduðu hann af stöðunni. Einhverjir sáu
líka á eftir honum út úr íslenskum stjórnmálum.
Nafnið á grein Ásgeirs ber ekki beinlínis vitni um hófsemd: „Hrun vitsmuna
– framsal á skilningi – dómgreind án forsendna“. Það hlýtur að þurfa mjög
mikla og trausta þekkingu til að meta hvenær vitsmunir beinlínis hrynja, ein-
staklingar framselja skilning sinn og dómgreind er án forsendna. Ásgeir eyðir
nokkru púðri í að gagnrýna forsendu hagfræðinnar um skynsemi fólks en í
lokaorðum leggur hann réttilega áherslu á að við þurfum að læra af hruninu:
„Það er verkefni næstu ára og áratuga fyrir samfélög að draga lærdóma af
hruninu og aðdraganda þess en sem einstaklingur hef ég lært að það er aldrei