Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Side 125

Á d r e p u r
TMM 2011 · 1 125
of varlega farið. Upplýsingar aukast og þekking vex en að sama skapi verður
erfiðara að greina staðreyndir frá staðhæfingum og sjá muninn á sannleikan-
um og öllum sannleikanum. Eftir því sem fleiri verða mér sammála því líklegra
er að ég hætti að spyrja mikilvægra spurninga. Hin almæltu sannindi leggja
drögin að dómgreindarbresti og þegar ég elti hjörðina veit ég ekki hvert ég er
að fara“ (bls. 56).
Hjarðhegðun er vissulega hluti af eignaverðsbólum og gerir þær öfgakennd-
ari en ella, en hjarðhegðun tefur einnig fyrir því að hagkerfið rétti úr kútnum
eftir að bólan er sprungin og úrtölufólkið leiðir hjörðina. Það er vissulega
eðlilegt að fólk verði varkárara en ella eftir að hafa horft uppá vanmat á áhættu
leiða til alvarlegrar fjármálakreppu, en ofmat á áhættu er ekki síður vandamál
en vanmat. Það er hægt að fara of varlega. Ofmat á áhættu leiðir til þess að þeir
sem eiga peninga vilja helst geyma þá í öruggu skjóli á ríkistryggðum inn-
stæðureikningum og bankarnir hika við að lána þessa peninga út til fyrirtækja
og heimila. Þetta er vandamál hér á landi þessa dagana og einnig erlendis.
Áhætta fylgir öllum ákvörðunum í efnahagsmálum og reyndar fleiri málum.
Það er hægt að draga úr áhættu með því að skoða málin betur eða með því að
dreifa áhættunni, en það verður alltaf einhver áhætta fyrir hendi.
Í grein Ásgeirs eru hagfræði og hagfræðingar nokkuð einsleit fyrirbæri og
eru flestir þeirra afgreiddir sem grunnhyggnir vegna þess að þeir telji að þekk-
ing og skynsemi skipti máli fyrir gang efnahagslífsins og til að skýra mannlega
hegðun. Undantekning er þó gerð varðandi hagfræðinginn Paul Krugman sem
er látinn halda því fram, með orðum þess glögga manns, Guðmundar Jóns-
sonar, prófessors í sagnfræði, „að alvarlegustu brestir hagfræðinnar … (voru)
oftrú á kenningum sem eru í litlum tengslum við raunveruleikann; fallegum
stærðfræðilíkönum sem ganga út frá forsendum sem eiga oft enga samsvörun
í veruleikanum; mannskilningi sem gerir ráð fyrir að við séum fyrst og fremst
skynsöm, rökvís og upplýst hagmenni.“1
yfirlýsingar Krugmans í þessa veru hafa valdið hagfræðingum nokkrum
höfuðverk vegna þess að í líkönum sínum gerir Krugman ávallt ráð fyrir að
einstaklingar séu skynsöm, rökvís og upplýst hagmenni. Krugman hefur
einnig lagt ríka áherslu á nauðsyn þess að hagfræðikenningar séu einfaldar og
að hægt sé að setja þær fram á tungumáli stærðfræðinnar. Spár með einföldum
líkönum þar sem litið er framhjá fjölmörgum atriðum sem einhverju máli
skipta varðandi útkomuna eru auðvitað háðar óvissu, en vandamálið er að til-
raunir til að taka mjög mörg atriði með hefur ekki leitt til þess að spárnar batni
eins og Christopher Sims sýndi fram á fyrir 30 árum. Oft eykur það ekki
heldur skilning manna á því sem verið er að rannsaka. Það skiptir máli að hafa
með þau atriði sem mestu skipta til að skýra tiltekið atriði í þróun efnahags-
lífsins en hugmyndir um að við náum einhvern tímann að höndla allan sann-
leikann um framvindu efnahagsmálanna eru, því miður, fullkomlega óraun-
sæjar og munu líklega geta valdið efnahagshruni einar og sér ef þeim er trúað.
Sumir halda því fram að oftrú á getu hagfræði og hagstjórnar hafi verið ein af
forsendum hrunsins 2008. Sennilega er nokkuð til í því.