Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Síða 129

Á d r e p u r
TMM 2011 · 1 129
Það er bara eins og gengur. Eitt sinn var ég í brúarvinnu og þar var maður sem
sagði sögur af slíkri snilld að allir lögðu niður vinnu á meðan og verkstjórinn
líka. Samt voru þarna saman komnir duglegir og vinnusamir verkamenn og
samviskusamur verkstjóri. Verkið var líka klárað mánuði á undan áætlun og
það var örugglega sögunum að þakka.
(3) Íslendingar eru líka góðir í því sem kalla mætti samstöðusamræður. Þetta
er það sem iðkað er í heitum pottum og víðar þar sem menn koma saman til að
ræða þau mál sem brenna á þjóðinni. Þá hittast nokkrir einstaklingar sem eru
nokkurn veginn sammála um eitthvað og setja fram sjónarmið sín á víxl,
gjarnan í gagnkvæmu viðurkenningar- og hvatningarskyni og klappa hver
öðrum hvetjandi á bakið. Þeir sem taka þátt í samræðunni geta færst frá óljósri
og hikandi niðurstöðu að nokkuð skýrri en umfram allt ákveðinni niðurstöðu.
Samræða af þessu tagi hefur þann kost að þeim sem taka þátt í henni líður
gjarnan vel og þeir fyllast öryggistilfinningu. Lykilatriði hér er að þau viðbrögð
sem maður fær við því sem maður segir eru fyrst og fremst viðurkenning. Og
viðurkenning er mikilvæg í mannlegum samskiptum – og í lífi manns yfir-
leitt.
(4) Íslensk umræðuhefð á vettvangi stjórnmálanna er kappræða. Þetta er
eldforn hefð sem einkennist af því að gagnstæð sjónarmið eru sett fram af
mælsku og þrótti, áhorfendur hrífast með og sá er sigurvegari sem tekst að stela
senunni. Íslenska orðið yfir þessa umræðuhefð, ‘kappræða’, er afar viðeigandi
því samræða sem fellur í þetta mót er einhvers konar keppni. Hér keppa menn,
ef svo má segja, um að eiga síðasta orðið, rétt eins og hlauparar keppa að því að
komast fyrstir í mark. Í seinni tíð hefur íslenskri kappræðu ef til vill hnignað
vegna þeirrar lensku að snúa út úr og gjamma sífellt fram í en þó leika menn
þennan leik stöku sinnum vel og þá er gaman að fylgjast með.
Þegar íslensk samræðumenning er gagnrýnd fyrir að vera ómálefnaleg og
innantóm, er spjótunum gjarnan beint að fjölmiðlum sem ekki standi sig. En
er þá ekki verið að hengja bakara fyrir smið – eða sögumann fyrir heimspek-
ing? Ríkisútvarpið leggur nokkra rækt við samræðuhefð (2) og (4), þ.e. sagna-
hefðina og kappræðuna. Í útvarpinu hafa frá fornu fari heyrst ýmsir viðtals- og
frásagnarþættir, t.d. Kvöldgestir Jónasar Jónassonar og Andrarímur Guð-
mundar Andra Thorssonar. Sagnahefðin á sér raunar einnig langa sögu í sjón-
varpi þar sem hún hefur tekið á sig ólíkar myndir. Stiklur Ómars Ragnars-
sonar, þar sem hann fór um landið og sagði skemmtilegar og fróðlegar sögur
um landið og fólkið sem þar býr, eru gott dæmi um rækt við sagnahefðina.
Svipað má segja um ýmsa viðtalsþætti sem teknir eru upp í sjónvarpssal;
þangað kemur fólk til að segja sína sögu eða annarra. Kappræðan skipar
einnig vísan sess í sjónvarpi. Kastljósið hefur gert hana að aðalefni og sjónvarp
í aðdraganda kosninga notar hana sem meginmót þeirrar samræðu sem fram
fer.
Af þessu má sjá að íslenskt útvarp og sjónvarp styður að sínu leyti vel við
íslenska samræðuhefð eins og hún er í raun.