Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 135

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 1 135
hann féll frá árið 1998, nánast jafngamall öldinni sem menn vildu líka gera upp
og var ekki síst mótuð af honum, hér á landi. Út komu tvær stórar ævisögur
Laxness eftir Halldór Guðmundsson og Hannes Hólmstein Gissurarson og
einnig er vert að minnast á skáldsöguna Höfundur Íslands eftir Hallgrím
Helgason í þessu samhengi. Þessar bækur leiddu af sér blaðaskrif og hatramm-
ar deilur um skoðanir og siðferði skáldsins sem og höfundargildi og stöðu þess
í íslensku menningarlífi. Hin breiða epíska skáldsaga Hallgríms, þar sem tekin
er viðspyrna í Sjálfstæðu fólki, er á sinn hátt merkilegt uppgjör við Laxness þótt
það sé af allt öðrum toga en það sem fólgið er í ævisagnaritun hinna tveggja
gagnólíku fræðimanna sem rituðu ævisögur skáldsins. Áhugavert verður að
fylgjast með hvort fleiri íslenskir höfundar eigi eftir fylgja fordæmi Hallgríms
og gera sér mat úr höfundarverki Laxness nú á tímum hinnar póstmódernísku
endurvinnslu. Að lokum má geta útgáfu tveggja bóka Ólafs Ragnarssonar
bókaútgefanda sem byggðar eru á samtölum hans við Laxness; Halldór Lax-
ness, líf í skáldskap (2002) og Til fundar við skáldið Halldór Laxness (2007) en í
þeim er dregin upp mynd af skáldinu sem er meira í ætt við upphafningu en
uppgjör.
Andlitsdrættir samtíðarinnar
Það var spennandi að fá í hendur bók Hauks Ingvarssonar, Andlitsdrættir sam-
tíðarinnar. Síðustu skáldsögur Halldórs Laxness, því hér er um að ræða fyrstu
útgefnu rannsóknina sem varðar skáldverk Laxness eftir einstakling sem telst
til yngstu kynslóðar íslenskra bókmenntafræðinga. Sú spurning hlýtur að
vakna hvort ný kynslóð fræðimanna komi fram með frjóar hugmyndir og nýja
sýn á höfundarverk Laxness. Strax er ljóst að nýjung er fólgin í viðfangsefni
Hauks því hann beinir sjónum að bókum Laxness sem tiltölulega litla fræðilega
umfjöllun hafa fengið hingað til, a.m.k. út frá þeim sjónarhóli sem Haukur
velur en hann lítur á þessi verk sem tilraunaverk þar sem Laxness vinnur
markvisst að endurnýjun skáldsagnaformsins. Rannsókn Hauks beinist aðal-
lega að þremur skáldsögum: Kristnihaldi undir Jökli (1968), Innansveitar-
kroniku (1970) og Guðsgjafarþulu (1972) svo og að greinasafninu Skáldatíma
(1963). Nokkrar greinar hafa verið ritaðar um skáldsögurnar, flestar um
Kristnihald undir Jökli sem fræðimenn af ólíkum sviðum hafa rýnt í út frá mis-
munandi sjónarhornum.1 Um Innansveitarkronika og Guðsgjafarþulu hafa
færri fræðimenn ritað2 og tilhneiging hefur verið að tengja þær bækur fremur
við endurminningarit Laxness en skáldsögur hans, eins og Haukur ræðir.
Hann bendir meðal annars á að „hinn ævisögulegi lestur á Guðsgjafarþulu
[hafi] átt stærstan þátt í því að litið er fram hjá henni þegar fjallað er um
skáldsögur Halldórs Laxness“ (74).
Rit Hauks skiptist í þrjá meginhluta auk formála og lokaorða. Einnig er hér
að finna viðauka sem er endurbirting á grein hans „Sækjum gull í Gljúfrastein“
sem birtist áður í Tímariti Máls og menningar (4. hefti 2002). Þar er fjallað um
mótmæli danskra stúdenta gegn því að Halldór Laxness tæki við Sonning