Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Síða 136

D ó m a r u m b æ k u r
136 TMM 2011 · 1
verðlaununum sem honum voru veitt árið 1969. Haukur rekur umræðuna í
Danmörku og á Íslandi varðandi þetta mál, sem og viðbrögð Laxness. Þar er
einnig rakin hjákátleg umræða á alþingi Íslendinga um það hvort rukka bæri
skatt af verðlaunafénu eða ekki og fór sú umræða að hluta til fram í bundnu
máli.
Viðtökusaga
Í fyrsta hluta bókarinnar, sem ber yfirskriftina „Viðtökusaga“, fjallar Haukur
um skrif annarra um skáldverkin þrjú og rýnir í viðtökusögu þeirra; ritdóma
og greinaskrif. Umfjöllun hans er mjög áhugaverð enda varpar hún ljósi á það
hvernig Halldór Laxness glímir við skáldsagnaformið og reynir að endurnýja
það eftir hið langa frí sem hann tók sér frá skáldsagnaritun frá útkomu Brekku-
kotsannáls (1957), þegar hann fór að beina kröftum sínum að greinaskrifum og
leikritun, til útkomu Kristnihalds undir Jökli. Einnig sýnir umfjöllun Hauks
fram á hversu misvel menn voru í stakk búnir til að gangast inn á forsendur
verkanna í gagnrýni sinni. Rík tilhneiging var til að tengja þau fremur við fyrri
verk Halldórs og túlka út frá þeim í stað þess að bera kennsl á þær tilraunir með
frásagnarhátt og skáldsöguform sem höfundur var að gera. Undantekningar
finnast þó frá þessu, m.a. hjá Ivar Eskeland sem varar við samanburði við eldri
verk og hvetur til þess að hvert nýtt skáldverk Laxness sé metið á eigin for-
sendum (34–35). Einnig er Jóhann Hjálmarsson opinn fyrir þeim nýjungum í
frásagnarhætti sem hann sér í þessum skáldsögum og Guðsgjafarþulu kallar
hann „endurnýjunarverk í skáldsagnagerð Halldórs Laxness“ (58). Ólafur
Jónsson kemst að þeirri niðurstöðu að í Kristnihaldi undir Jökli sé „ekki sögð
skáldsaga heldur iðkuð skáldspeki“ (s. 64–66). Lestur Ólafs á verkinu miðar
mjög að því að greina það sem sumir kalla „sjálfsöguleg“ einkenni á verkinu
– þ.e. hvernig skáldverk fjalli að einhverju leyti um sína eigin tilurð – og þótt
hann hafni því að í bókinni sé „sögð skáldsaga“ verður hann móttækilegri fyrir
tilraunum Laxness í ljósi síðari skáldsagnanna tveggja (þ.e. Innansveitar-
kroniku og Guðsgjafarþulu, sjá s. 27 og 75). Haukur dregur ýmis greinaskrif
Laxness einnig inn í umræðuna, sérstaklega þær greinar sem varða efasemdir
Laxness um skáldsöguna sem bókmenntaform og staðfesta leit hans að nýrri
frásagnartækni. Niðurstaða Hauks um viðtökurnar er í stuttu máli sú að „hver
ritdómari hefur búið sér til eigin mynd af Halldóri og dæmt nýja bók eftir hann
út frá henni“ (sjá kynningartexta á bókarkápu). Þær myndir sem Haukur telur
yfirskipaðar öðrum af Halldóri Laxness í íslenskri menningarumræðu eru
„þjóðskáldið, stjórnmálamaðurinn og bókmenntamaðurinn“. Haukur rýnir í
þessar myndir í þeirri trú að saman myndi þær megindrætti í höfundarnafni
Laxness, þ.e. nokkurs konar „andlitsdrætti“ sem vísað er til í bókartitlinum
(sjá s. 28 og 180). Ritdómana flokkar Haukur niður eftir því hvaða mynd af
skáldinu viðkomandi gagnrýnandi aðhyllist og fjallar síðan um hverja mynd
fyrir sig í fyrsta hluta bókarinnar. Haukur ítrekar að gagnrýni á skáldverk sé
„lýsing á sjónarmiðum gagnrýnandans ekki síður en höfundarins“ (59), að í