Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 23

Í þá g u f r a m v i n d u m a n n k y n s i n s
TMM 2011 · 2 23
Tíminn og eilífðin
Tími er það hugtak sem myndar kjarna kvartettanna fjögurra og gengur
eins og rauður þráður í gegnum þá alla. Út frá því eru aðrar uppistöðu­
hugmyndir kvæðabálksins dregnar: Eilífð, saga, sköpun.13 Í samhengi
verksins er nútíðin skurðpunkturinn sem sameinar minningar okkar
um fortíðina og væntingar okkar og fyrirætlanir um framtíðina. Sam­
fella alls tíma er stefið sem rammar verkið inn en upphafslínurnar í
„Burnt Norton“ eru svona:
Time present and time past
Are both perhaps present in time future,
And time future contained in time past.
If all time is eternally present
All time is unreedemable.14
Tímaskyn Eliots í kvartettunum er gjarnan skoðað með hliðsjón af
ritum Ágústínusar kirkjuföður. Í þeim er gengið út frá því að tíminn
sem slíkur sé merkingarlaus – það sem gefi tímanum merkingu sé
eilífðin.15 Þar með er gert ráð fyrir tveimur tímasviðum: Jarðneskum
tíma, sem mældur er með klukkum og dagatölum, og eilífðinni, sem
er handan við tímann. Raunveruleg og merkingarrík meðvitund getur
aðeins orðið til utan hins jarðneska tíma: „To be conscious is not to be
in time.“16
Segja má að sambærilega hugmynd sé að finna hjá Hannesi Sigfússyni
í Sprekum á eldinn. Í upphafskafla ljóðaflokksins „Viðtöl og eintöl“ er
vikið að fánýti jarðlífsins og markleysi mannlegra athafna. Vonleysið í
ljóði Hannesar er tengt framrás tímans:
Við sitjum auðum höndum
sjáum tímann fletta blöðum
dags og nætur …17
[…]
Er okkar dvöl þá fólgin í því einu
að mæla tímann líkt og úrfelli:
ösku tærandi elds
og ósýnilegan snjó?18
En maðurinn á sér alltaf von um undankomuleið frá helsi tímans. Í
Four Quartets eru þær stundir í brennidepli þegar eilífðin og tíminn