Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 25

Í þá g u f r a m v i n d u m a n n k y n s i n s
TMM 2011 · 2 25
raunveruleikann í miklu magni: „… human kind/Cannot bear very
much reality“. Dýrlingar einir eru færir um að skilja það hvernig tíminn
og hið tímalausa skarast – enda er líf þeirra ein samfelld vitrun:
… But to apprehend
The point of intersection of the timeless
With time, is an occupation for the saint
Eina úrræði mannanna í heimi sem þeir ekki skilja er bænin: „… the
rest/Is prayer, observance, discipline, thought and action“.26 Í fyrr­
nefndum ljóðum Hannesar Sigfússonar er lausnin ekki orðuð svona
beint heldur aðeins gefin í skyn. Til þess að finna áþreifanleg heilræði
þurfum við að bæta við einum ljóðbálknum enn: „Landnám í nýjum
heimi“ sem er lokakaflinn í Sprekum á eldinn. Þar er kominn samfelldur
lofsöngur um Sovétríkin en menningarlegu umhverfi skáldsins (Íslandi
og Vesturlöndum) er lýst sem þjóðfélagi sem brátt tilheyrir fortíðinni
– þar ríki doði og stöðnun. Sé reynt að lesa Sprek á eldinn sem heild
og gert ráð fyrir því að bókinni ljúki á niðurstöðu má túlka „Viðtölin“
og „Vetrarmyndirnar“ sem vörður á leiðinni til þeirrar niðurstöðu.
Í stað kristinnar náðar eins og hjá Eliot er þá komið fagnaðarerindi
sósíalismans. Það er eins og heyra megi enduróminn af orðum Kristins
E. Andréssonar úr greininni frá 1949 í grein eftir Hannes sem birtist
um það leyti sem Sprek á eldinn voru að verða til. Þar lýsir hann þeirri
skoðun sinni að sósíalískt þjóðskipulag sé skárri valkostur en „[menn­
ing], sem þegar hefur glatað hugsjónalegu inntaki sínu …“27
Starf skáldsins
T.S. Eliot leit svo á að ljóðskáld væru aldrei frumlegri en á þeim stundum
sem þeim tækist að vinna úr verkum eldri skálda á skapandi hátt. Það
var ekki dyggð að hans mati að bólstra listina tryggilega með persónu­
legum tilfinningum: „Skáldskapur er ekki útrás geðhrifa, heldur leið frá
geðhrifum; hann er ekki tjáning persónuleika, heldur leið frá persónu­
leika.“28 Það er ekki laust við að þessi skoðun Eliots megi teljast írónísk
þegar kemur að því að túlka skáldskap hans sjálfs, enda telja kunnugir
að þar séu ófá atriði sem tengja megi beint við reynslu hans og tilfinn­
ingaheim. Í Four Quartets fer alltént ekki á milli mála hver er höfundur
ljóðlínanna – Eliot sviðsetur sjálfan sig í sumum köflum, t.d. í öðrum
hluta „Little Gidding“, þar sem hann lýsir starfi sínu sem næturvörður
á götum Lundúnaborgar á meðan á loftárásum Þjóðverja stóð. Sums
staðar víkur hann orðum að starfi sínu sem ljóðskáld og lýsir þeim