Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Side 47

J ó h a n n J ó n s s o n s k á l d
TMM 2011 · 2 47
son. Eina heimildin sem ég fann var í ævisögu Laxness eftir Halldór
Guðmundsson. Þar segir:
Á kvöldin var farið á krár eða kaffihús, stundum með Hauki Þorleifssyni, síðar
bankaritara, sem var við nám í Leipzig, eða í heimsókn til Jóhanns Jónssonar
og Elísabetar Göhlsdorf. Halldór hafði kynnst Hauki vorið 1931 í Leipzig og fór
mikið út með honum á kvöldin. (Halldór Laxness – ævisaga, bls. 304)
Vitnað er í bréf Halldórs til Ingu Laxness:
Hann er ákaflega elskulegur úngur maður, mjög intelligent, stúderar matematik
við háskólann, afar mikill séntilmaður og kommúnisti af fínustu tegund. (Hall-
dór Laxness – ævisaga, bls. 304)
Jóhann hlýtur að hafa verið hrífandi persóna og borið með sér mikla
persónutöfra. Faðir minn talaði um hann nánast sem guðlega veru. Og
í samtali við Þorgeir Þorgeirson lýsir Líney Jóhannsdóttir því þegar frú
Göhlsdorf talaði um Jóhann:
… [þá] fór hún ævinlega að stara fram fyrir sig eins og í leiðslu. Og frásögnin
var mikið í hálfkveðnum setningum eins og hún gleymdi sér í minningunum
og vissi ekki af mér að hlusta.“ („Konan sem færði okkur skáldið“, TMM 1978,
bls. 277–280)
Víða í bókum Halldórs Laxness koma fram lýsingar á því hvernig
Jóhann heillar fólk. Sérlega minnisstæð er lýsingin á því í Grikklands-
árinu þegar hann les upp í Iðnó. Þar segir:
Oftar en einusinni sá ég þennan listamann fara útaf sviðinu, en áheyrendur
sitja eftir í bersýnilegri geðshræríngu, margir í tárum. Og ekki bætti úr skák
þegar hann lét tilleiðast að birtast aftur með hnyklaðar brúnir og munnvikin
niðurdregin, vó sig áfram á staurfætinum mót áheyrendum á nýaleik og settist
næstum örmagnaður á lausatröppu sem skemtikraftarnir í númerinu á undan
höfðu gleymt að taka burt, lofaði klappinu enn að dynja um stund uns hann
strauk hárið frá enninu þjáður, og tók að rifja upp Betlikellínguna eftir Gest
Pálsson ofaná alt saman; þetta kom fyrst með dálitlum erfiðismunum líkt og
hann myndi textann ekki alminlega, en þó rataði hann von bráðar á öll þau
orð með réttu álagi á réttum stað og í réttu andartaki sem kvæðið krefst í mynd
sinni af algerri mannlegri eymd. Þögnin í salnum var fullkomin einsog hún
getur aðeins orðið í leikhúsum heimsins. Og þegar síðasta orði var lokið, orði
lausnarinnar, kanski orði dauðans, hófst lófatak með andvörpum og ópum og
fagnaðarkveinum sem ég hef ekki heyrt djúpsettari í öðrum leikhúsum. (Grikk-
landsárið, 1980, bls. 61–62)