Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 56

G u n n a r M á r H a u k s s o n
56 TMM 2011 · 2
verði hugsað til þeirra afla sem náðu völdum í landinu rúmum áratug
síðar. Þegar komið er út frá járnbrautarstöðinni lýsir hann lífinu svo:
Annars skal þess getið, áður en lengra er farið að þessi lýður, sem varð á vegi
okkar þarna við járnbrautarstöðina var lítið aðlaðandi fólk. Ægði þar öllu
saman, skitnum, larfalegum stelpum og strákum, konum og körlum á öllum
aldri. Flest var þetta hungraðir og volaðir vesalingar sem haldast við þarna
mestan hluta sólarhringsins og eru á gægjum eftir einhverri lítils háttar þörf
ferðamannanna fyrir aðstoð þeirra, í von um að fá svo ofurlitla þóknun fyrir.
Er það víst æði aum og arðlítil atvinna, því að margir eru um boðið og svo eru
slík viðvik, sem þeir geta í té látið sjaldan hátt virt. Annars finnast víst naumast
aumkunarverðari mannverur, en þessir flækingar: Vonlaust fólk, sem lífið hefur
fyrir fullt og alt neitað um alla miskunn. Þjófar sem ekki eiga annars úrkosti en
stela. Ránsmenn, sem svo langt eru leiddir að þeim eru allar skyldur dánar nema
þær, sem maginn og munnurinn krefja þá um. Skækjur, sem grátfegnar gefa öll
sín atlot fyrir minni þóknun en nægja myndi einni hundsfylli, heima hjá okkur.
Þannig fólk varð þá fyrst á leið okkar, í hinni miklu borg sem hervald og auðvald
hafa grundvallað og reist. […]
Klukkan 12 daginn eftir kom Jón Björnsson. Vorum við þá löngu komin á
fætur og búin að borða morgunverð; var nú lagt af stað í forvitnisferðina fyrir­
huguðu, út í borgina. Veðrið var gott og blessað, sólskin en kalt nokkuð. Nokkru
fyrir utan hótellið tókum við okkur bíl og ókum af stað.
Fórum fyrst upp í aðalgötuna „Unter den Linden“ (undir linditrjánum). Er það
lengsta gata Evrópu líklega og óefað ein allra breiðasta gata í heimi. Liggja eftir
henni miðri trjágöng (Allé) af linditrjám fögrum og háum. En nú var lauf þeirra
orðið fallið mjög og fölnað. Báðum megin trjáraðanna liggja undurbreiðir akveg­
ir, og þjóta þar eftir automobílar, sporvagnar, hestvagnar og öll hugsanleg fartæki
yfir höfuð í ótölulegum aragrúa, og með gauragangi meiri en orð fá lýst. Síðan
liggja gangstéttirnar mjög breiðar fram með akbrautunum, fullar af fólkstraumi,
sem ekkert upphaf né endir er á. Áhrifin sem slík risagata gerir á mann í fyrsta
sinn eru bæði mikil og margvísleg – en ég fyrir mitt leyti varð mestmegnis fyrir
fremur illum áhrifum. Þessi þrotlausi múgur verður að fargi sem þrýstir að mér
eins og köfnun. Mér finst loftið vera þrungið af einhverjum illum eyðandi öflum
– einhverju ógurlegu sprengiefni, sem ekki þurfi nema einn neista til að verða að
tortímandi báli. Sama er að segja um þessar miskunnarlausu kapítalistísku bygg­
ingar, sem peningaburgeisarnir hafa hlaðið upp eins og óvinnandi kastala utanum
veldi sitt og mikla makt. […]
Við Unter den Linden komum við inn í eina furðulegustu og ferlegustu verslun
Þýskalands: Kaufhaus Wertheim. Gengum við þar um í rúman hálftíma og sáum
þó ekki nema örlítinn hluta af öllu, sem á boðstólum var. Fleiri þúsundir versl­
unarmanna og kvenna standa hver í sinni Abteilung (afdeling) og bíða eftir við­
skiptum eða öllu heldur eru á kafi í viskiptaönnum, því að allan daginn streymir
fólk út og inn í risakauphöll þessari. Lyftivélar þjóta upp og niður frá neðsta
upp í efsta sal hússins, fullar af viðskiptafólki, komandi, farandi frá morgni til