Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 113

Á d r e p u r
TMM 2011 · 2 113
og gerir sér grein fyrir gildi þess að torf­
bæjum sé lýst með orðum. Á einum stað
á ferðalagi hans um Öræfi árið 1952 er
til að mynda mjög áhugaverð lýsing eftir
heimsókn að Hnappavöllum en þar
kemur fram þráður sem má finna víða í
blaðaskrifum annarra á þeim tíma um
nytsemi þess að halda í forna bygg inga­
list. En þau skrif ganga þvert á þjóðern­
isverkefnið sem ég nefndi að framan:
Drakk kaffi á Fagurhólsmýri, en þaðan
fór ég fljótlega að Hnappavöllum til þess
að finna Pál alþm Þorsteinsson, sem
þar býr félagsbúi móti bróður sínum
Gunnari. Hafa þeir reist þar steinsteypt
hús, sem er sæmilega vandað, en þó varð
mér þarna kaldara en ég man til að mér
hafi orðið lengi. Engin upphitun er í
þessu húsi fremur en annars staðar hér í
Öræfum önnur en rafmagnshitun með
lausum litlum ofnum, en rafmagn hins
vegar frá litlum heimastöðvum, sem ekki
endast til meira en ljósa og suðu. Því
norpaði ég í ískaldri stofu allt kvöldið og
var svo að ég gat hvorki hugsað né talað,
svo leið mér ónotalega. Þetta varð mér
hugleiðingarefni: Eru ekki torfbæir, með
ýmsum endurbótum, sem tækni og efni
nútímans leyfa, miklu betri vistarverur
í sveitum landsins en þessi köldu og
snauðu steinhús. Keyrir ekki stein­
steypuæðið langt úr hófi?8
Í grein minni held ég því fram að
„meirihluti starfsmanna Þjóðminjasafns
Íslands, sem tekið hafa ákvarðanir og
starfa við viðhald torfbygginga, hafa
verið menntamenn og/eða embættis­
menn með litla eða enga reynslu af því
að byggja torfhús“ (bls. 272). Þessi stað­
hæfing fer augljóslega fyrir brjóstið á
Hjörleifi sem eyðir miklu púðri í að
tíunda reynslu sína af torfvinnu. Hér
kemur auðvitað að því matsatriði hvað
„lítil eða engin“ reynsla þýðir, sem og
hvernig beri að túlka þetta í ljósi yfir eitt
hundrað ára sögu Þjóðminjasafns
Íslands að varðveislumálum torfbæja.
Af dagbókarfærslum Kristjáns er til að
mynda augljóst að hann vinnur við það
árum saman á hverju sumri að viðhalda
torfhleðslum bæjarins að Stöng. Er það
lítil eða mikil reynsla? Og hvernig er
hægt að meta þá reynslu í samanburði
við handverksmennina sem hafa í gegn­
um áratugina unnið að langmestu leyti
þessa vinnu? Á engan hátt vil ég gera
lítið úr þeirri skoðun embættismanna
eins og Hjörleifs að þeir geti haft góðan
skilning á vinnu með torf. En það er
einmitt hér sem skórinn kreppir varð­
andi samneyti embættismanna og hand­
verksmanna – og grein mín fjallar um.
Hér snýst málið um forræði og þekk­
ingu. En á alveg sama hátt og Hjörleifur
sjálfur hefur í skrifum sínum efast um
forræði og þekkingu iðnaðarmanna sem
hafa unnið að viðhaldi og varðveislu
torfhúsa þá hefur sá hópur manna einn­
ig sams konar efasemdir gagnvart emb­
ættismönnunum. Til að koma Hjörleifi í
skilning um þetta einfalda atriði er nær­
tækast að vitna til hans eigin orða en
þar kemur fram meiningamunur gagn­
vart handverkinu sem ég ræði um í
grein minni sem togstreitu. Hjörleifur
hélt erindi árið 1997 sem hann nefndi
„Um torfbæjanna margbreytilegu nátt­
úru“. Í erindinu má meðal annars lesa
eftirfarandi einkunnarorð um vinnu
handverksmanna sem unnu að endur­
gerð torfbæjarins að Laufási í Eyjafirði
árið 1955: „Þeir sem önnuðust viðgerð­
ina báru litla sem enga virðingu fyrir
handverkinu. Markmið þeirra var að
gera við húsgrindina á ódýran og haf­
kvæman [svo] hátt þannig að hún væri
nógu sterk og án þess að útlit húsanna
breyttist. Þeir söguðu neðan af stoðum
til að nema burt fúa og skeyttu við þær
eins og þeim þótti auðveldast. Ekkert
var um það hirt að varðveita hanverks­
aðferðir, [svo] samsetningar, áferð eða