Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 129

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 2 129
fallast á að hinn ofbeldisfulli Skírnir sé
sólartákn (þar er vísað í að nafn hans
þýði „hinn bjarti“ eða „sá sem skín“) og
í myndmáli kvæðisins er það Gerður
sjálf sem hefur arma sem „lýstu / en
þaðan / allt loft og lögur“ (erindi 6).
Hins vegar er þessi túlkun notuð til að
afsaka framferði Skírnis; hann þurfi að
beita hörku eigi gróður jarðar að
spretta.7
Í frásögn Snorra-Eddu af þessum
atburðum er heldur ekkert minnst á við­
hald frjósemi í sambandi við fund Gerð­
ar og Freys. Snorri túlkar Skírnismál
hins vegar sem bónorðsför og þegir
alveg yfir þeim ofbeldishótunum sem
stærsti hluti kvæðisins lýsir. Um sam­
skipti Skírnis og Gerðar segir Snorri,
stutt og laggott: „Þá fór Skírnir ok bað
honum konunnar ok fekk heit hennar.“8
Til að styðja lestur sinn leggur Snorri
Frey í munn þessi orð sem hann mælir
til Skírnis: „– ok nú skaltu fara ok biðja
hennar mér til handa ok hafa hana heim
hingat, hvárt er faðir hennar vill eða
eigi, ok skal ek þat vel launa þér.“9 Segja
má að Snorri ítreki það karlaveldi sem
kvæðið lýsir þegar hann bætir við frá
eigin brjósti: „hvárt er faðir hennar vill
eða eigi“; vilji Gerðar kemur ekki til
álita hér og þessi orð Snorra eru ekki
heldur í neinu samhengi við kvæðið því
þar kemur faðir Gerðar aldrei við sögu,
nema þegar Skírnir hótar Gerði að
drepa hann. Það er hún sjálf sem býður
Skírni í sín salarkynni til viðræðna. Vilji
er hins vegar eitt af grundvallarstefjum
Skírnismála ef rýnt er í ljóðmálið, enda
fjallar kvæðið um það hvernig vilji
Gerðar er brotinn á bak aftur.10
Í túlkun Snorra Sturlusonar verða
Skírnismál að „ástakvæði“ og hafa fleiri
túlkendur fallist á þann lestur.11 Helga
Kress sér kvæðið hins vegar sem lýsingu
á „brúðarráni“ og hún sér tilraun Freys
til „að komast yfir jötnamey“ einnig
sem lýsingu á „manndómsraun á leið
[Freys] til karlmennsku og viðurkenn­
ingar í samfélagi karla“.12 Það má þó
segja að lítill karlmennskubragur sé á
því að senda skósvein sinn til að ná í
jötnameyjuna í stað þess að fara í þá
hættuför sjálfur. Þá bendir Helga á að
Skírnismál fjalli „um kynferðislegt
ofbeldi“ og vekur athygli á því hversu
blindir karlkyns túlkendur kvæðisins
hafi verið á þann þátt þess.
Gerðarmál
Segja má að túlkun Gerðar Kristnýjar á
Skírnismálum sé samhljóða túlkun
Helgu Kress að því leyti að í Blóðhófni
er lýst brúðarráni og kynferðislegu
ofbeldi. En Gerður Kristný notfærir sér
ekki eingöngu þann efnivið sem er til
staðar í Skírnismálum heldur spinnur
hún söguna áfram og ljóðabálkurinn
fjallar líka um það sem gerist eftir að
Gerður Gymisdóttir er gefin Frey nauð­
ug. Undir lok bálksins er síðan vísað
fram til ragnaraka og sett fram sterk og
óvænt sýn á þau. Eins og komið er fram
hefur Skírnir orðið í stærstum hluta
Skírnismála, hann talar í 26 erindum af
42. Í Blóðhófni er það hins vegar aðeins
Gerður sjálf sem mælir og fer því ágæt­
lega á að tala um bálkinn sem „Gerðar­
mál“ til að undirstrika að ljóðabálkur­
inn í heild er kröftug mótmynd við texta
eddukvæðisins. Ég tek fram að hér er ég
alls ekki að reyna að betrumbæta titil
ljóðabókarinnar – sem er mjög flottur –
heldur bara að ítreka að hér fær jötna­
meyjan að segja sína sögu, hún er ljóð­
mælandi verksins.
Blóðhófni mætti skipta upp í fimm
hluta sem aðskildir eru í bókinni með
stílhreinum teikningum af hringlaga
formi sem vísar í skreytilist víkingaald­
ar og efni ljóðanna. Upphafsorð ljóða­
bálksins, „Minningar“, vísar til þess að
ljóðmælandinn er að rifja upp sögu sína.