Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Síða 145

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 4 145
Vigfús veðjaði á rangan hest.“ (133)
Þegar á líður gerir hún sér aftur á móti
sífellt verri grein fyrir því af hverju fólk
bregst illa við henni eins og kemur m.a.
fram í þessum hugsunum hennar: „Fólk
er alltaf að leggja stein í götu mína og
skilningsleysið er algert.“ (223)
Þótt ýmsir reyni að útskýra ástandið
fyrir henni ber það takmarkaðan árang­
ur en lesendur hafa betri yfirsýn um
samhengi hlutanna.
– Það eru augun, elskan mín, sagði hún
á leiðinni yfir túnið. Fólk er hrætt við
augun í þér í köstunum. Og svo skelfirðu
náttúrlega alla með látunum. Þarftu að
vera svona hávær, blessuð mín? (199)
Til viðbótar við viðbrögð annarra sem
miðlað er gegnum Ljósu er fyrstu pers­
ónu frásögnin öðru hverju brotin upp
með hugsunum elstu dótturinnar, Katr­
ínar. Þessi breyting á sjónarhorninu er
óvenju vel heppnuð. Þar skiptir máli að
farið er sparlega með hana og tímasetn­
ingin á fyrsta bútnum af þessu tagi um
miðja bók er fullkomin: einmitt vegna
þess að sjónarhornið hefur verið hjá
Ljósu fram að því verður þetta uppbrot
frásagnarinnar óvænt og áhrifameira en
ella. Lesendur hafa fylgst með sívaxandi
kvíða og vanlíðan Ljósu en gera sér vart
fulla grein fyrir því fyrr en sjónarhornið
breytist hvernig komið er fyrir henni.
Þér finnst mamma vera margar konur
og þykir vænt um þær allar. Samt er
mamma sem átti heima í höllinni hjá
afa og ömmu í mestu uppáhaldi. Hún
söng og spilaði, gerði að gamni sínu og
var sjaldan leið. Þú saknar hennar. (119)
Tvísæið sem einkennir frásagnarað­
ferðina er sérstaklega viðeigandi því að
veikindi Ljósu virðast vera geðhvarfa­
sýki, sjúkdómur sem beinlínis einkenn­
ist af sveiflum milli tvenns konar öfga.
En tvöfeldnin birtist á ýmsum öðrum
sviðum bókarinnar, ekki síst í mynd­
málinu. Út um alla bók er t.d. sagt frá
fuglum. Oft lítur Ljósa á þá sem tákn
um gleði og frelsi en þeir eru líka notað­
ir sem tákn fyrir skuggahliðina því
Ljósa líkir kvíða sínum og veikindum
ítrekað við það að fugl sé fastur í hálsin­
um á henni eða liggi ofan á henni og sé
að kæfa hana. Fuglinn er órjúfanlegur
hluti af lífi hennar frá barnæsku og hún
spyr í forundran: „Af hverju fór hann að
þrengja sér upp um hálsinn á mér?
Reyna að kæfa mig. Varna mér svefns
um nætur. Leggjast ofan á mig og
kremja. Rugla tilveruna og mig sjálfa.“
(7)
Enn eitt dæmi um tvöfeldni í frá­
sögninni er að upphafs­ og lokakaflinn
geyma sama textann. Í fyrra skiptið
vekur kaflinn grunsemdir og spurning­
ar. Af hverju er hurðin í herberginu sem
lýst er t.d. snerilslaus að innan? Þegar
aftur er komið að sama texta í lokin
hafa fengist auknar forsendur til að
leggja mat á aðstæður. Söguheiminum
er þó ekki lokað og læst. Mátulega
margt er skilið eftir ósagt til að sagan
geti lifað áfram með lesendum sem eru
þar að auki svo heppnir að mega lesa
bókina aftur og aftur.