Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Qupperneq 10

G u ð r ú n N o r d a l
10 TMM 2016 · 1
Louvre. Nú er ekki hægt að sjá Konungsbók eddukvæða og helstu handrit
þjóðarinnar á sýningu í Reykjavík, bókmenntaborg UNESCO. Hvernig yrði
okkur við ef við kæmum til Aþenu og fengjum ekki að sjá Akrópólis?
Ný umgjörð um handritin og önnur söfn stofnunarinnar, þá miklu rann-
sóknarstarfsemi og kennslu sem er innan Árnastofnunar og Háskóla Íslands
í íslenskum bókmenntum og tungu, var því orðin löngu tímabær þegar
loks var auglýst samkeppni um hönnun slíks húss árið 2008. Framkvæmdir
hafa því miður dregist úr hömlu. Tapaður tími er sama og glötuð tækifæri
fyrir íslenska menningu og íslenska tungu, því að byggingin á Melunum
verður sannkölluð aflstöð rannsókna, kennslu og miðlunar – og miðstöð
íslenskunnar í heiminum.
Sá vöxtur sem hefur hlaupið í skrif um allan heim og þar með í þau
gögn sem lenda loks í skjala-, bréfa- og handritasöfnum leggur auðvitað
ákveðinn vanda á herðar allra þjóða. Eldri gögn og handrit fóru í gegnum
hreinsunareld tímans og harðan dóm aldanna, svo að handritum fækkar
mjög eftir því sem nær dregur landnámi en þegar skjalasöfn urðu til á
nítjándu öld hófst skipulögð söfnun skjala og handrita. Nú flæða gögn og
bækur inn í öll söfn. Aldrei verður hægt að sinna öllum verkefnum jafn
vel og því er eðlilegt að spyrja um forgangsröðun þegar fé er takmarkað.
Hvernig tryggjum við örugga skráningu, varðveislu og aðgengi? Hvernig
tryggjum við stafvæðingu handrita, en einnig að gögn á netinu verði ekki
smátt og smátt að rusli vegna þess að við getum ekki hlúð að þeim og uppfært
reglulega? Hvernig tryggjum við rannsóknir sem eru forsenda endurmats og
nýsköpunar þekkingar um sögu okkar og menningu? Tækninýjungar opna
svo sannarlega alls konar spennandi möguleika en þær kosta líka mikið fé.
Og ekki viljum við skilja eftir okkur stafræna ruslahauga eða óvirk gögn
í undirdjúpum netsins, eins og gerst hefur með plastúrganginn ógurlega í
hafinu, heldur verða gögnin að vera lifandi og raunverulegur aflvaki rann-
sókna og nýsköpunar í samfélaginu.
Á síðustu árum hafa alls kyns rafræn gögn (big data) orðið áhrifamesta
hreyfiafl samfélagsbreytinga. Gagnavæðingin hefur umbylt rannsóknum,
greiningum, verðmætasköpun, neyslu og hegðun manna, og ljóst að allt
menningar- og rannsóknarstarf mun breytast hratt og margvísleg gögn,
sem áður voru lítils metin, fá nýtt hlutverk í samfélaginu. Þannig mun verða
um þau handrit og skjöl sem eru í íslenskum söfnum. Við sjáum tækifærin
einfaldlega ekki fyrir. Nú þegar hafa opnast gríðarlegir möguleikar í mál-
tækni, sem umbylta ekki aðeins kennslu og rannsóknum á tungumálinu og
notkun þess í hinu tæknivædda samfélagi nútímans, heldur rannsóknum á
handritum og skjölum og hvernig hægt er að nýta allt það efni í nýju sam-
hengi. Tæknin leyfir okkur að tengja upplýsingar saman á margvíslega vegu
sem ekki var hægt að hugsa sér fyrir aðeins nokkrum árum. Rafrænar brýr
eru lagðar milli nútímamáls og fornmáls, milli örnefna og þjóðsagna, milli
korta og texta, upptöku og myndar, milli ólíkra tungumála, osfrv. Rann-