Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Blaðsíða 117

TMM 2016 · 1 117
Áva r p v i ð v i ð t ö k u Í s l e n s k u b ó k m e n n t av e r ð l a u n a n n a
heimar þeirra á margvíslegan hátt hvor
við annan. Til dæmis að segja frá ótrú-
legum atburðum einsog hverjum öðrum
veruleika, að ekkert sé furðulegt við
furður, þær séu einsog hver annar veru-
leiki.
Þannig segir kona liðsforingjans í
sögu Gabriel Garcia Marquez Liðsfor-
ingjanum berst aldrei bréf: „Í síðustu
viku birtist kona við höfðalagið á rúm-
inu mínu, sagði hún. Ég gerðist svo djörf
að inna hana eftir, hver hún væri, og
hún svaraði: Ég er konan sem lést í
þessu rúmi fyrir tólf árum.
En húsið var byggt fyrir tæpum
tveimur, sagði liðsforinginn.
Einmitt, sagði konan, en þarna sann-
ast að látnu fólki getur skjátlast.“
Það er eins með þá sem skilgreina
skáldskap. Þeim getur skjátlast, því það
að skilgreina skáldskap er að mörgu
leyti einsog og að þýða fuglamál yfir á
mannamál. Á leiðinni yfir á mannamál-
ið glatar það merkingu sinni. Eins hafa
allar útskýringar á því hvað sé Íslend-
ingasaga og hvað sé skáldsaga tilhneig-
ingu til að eldast mun hraðar en bæði
þessi form. Frelsi skáldsögunnar felst
kannski í því að hún verður aldrei end-
anlega skilgreind. Hún virðist alltaf geta
skotið sér undan því sem sagt er að hún
sé og orðið eitthvað allt annað.
Hundadagar eru skáldsaga, að
nokkru leyti heimildaskáldsaga þar sem
heimildir eru notaðar á afar frjálslegan
hátt. Ég segi: Sannleikur sögunnar, frelsi
skáldsögunnuar. Aðalheimildir sögunn-
ar eru ævisögur aðalpersónanna, þeirra
Jörundar og séra Jóns Steingrímssonar,
síðan ótal aðrar heimildir: Sjálfstæði
Íslands 1809 eftir Helga Briem, ótal rit-
gerðir um Skaptárelda, hinar miklu
rannsóknir Önnu Agnarsdóttur á Jör-
undi hundadagakonungi og samskipt-
um Englands og Íslands, leikritið Eld-
klerkurinn eftir Pétur Eggerz sem vísað
er í og vitnað til; og þannig mætti lengi
telja.
Ég hvet alla til að kynna sér þessi rit
og rannsóknir og sjá leikrit Péturs sem
sýnt er af og til og um leið gefa gaum að
leikhópum, rithöfundum og listamönn-
um sem ekki eru alltaf í alfararleið. Við
eigum ekki bara að aka eftir aðalbraut-
inni heldur skoða hliðargöturnar. Hin
miklu verk spretta oft handan megin-
straums athygli og vinsælda og sjálfur
hef ég leitað í öngstræti manlífs og sögu
og kosið að minna á gleymskuna og gefa
þögninni mál. Um þetta má segja einsog
í skáldsögu sem heitir Draumar á jörðu:
„Svona eru hrafnarnir klárir. Þeir eru
fuglar en þeir eru líka veðurfræðingar,
alveg einsog heimspekingar geta verið
skáld og skáld geta verið heimspekingar,
og það þótt heimspeki sé skáldskapur en
skáldskapur ekki heimspeki. Eins er það
með hrafnana: Þeir geta verið veður-
fræðingar þótt veðurfræðingar geti ekki
verið hrafnar.“
Nú bendir allt til að við hér séum síð-
ustu höfundarnir sem herra Ólafur
Ragnar Grímsson afhendir Íslensku
bókmenntaverðlaunin, ekki nema að
hann hætti við að hætta að hætta, og þá
er full ástæða til að nota þennan stað og
þetta ráðrúm til að kveðja hann, þakka
honum fyrir samleiðina með þjóð sinni
og bókmenntum hennar. Okkur fannst
um hríð sem hann beygði af leið og tæki
hlutverk sitt sem kynningarfulltrúi fjár-
málaaflanna full hátíðlega en almenn-
ingi tókst að beina honum inn á aðra
braut og í þeim efnum er hann sjaldgæft
dæmi um ráðamann sem nær að hlusta
og nær áttum einsog þegar hann mælti
þessi spöku orð: „Hversu langt er hægt
að ganga og fara fram á að venjulegt fólk
– bændur og sjómenn, læknar og hjúkr-
unarfræðingar – axli ábyrgð á föllnu
bönkunum?“ Hann vísaði þessari
grundvallarspurningu til þjóðarinnar