Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Blaðsíða 59

„ A l l t s e m þ ú g e r i r b r e y t i s t í r e y n s l u “
TMM 2016 · 1 59
sem hann reynir fyrir sér í ýmiss konar verkamannavinnu og kannski ekki
síður í atvinnuleysi. Í þeim hluta verða enn mikilvæg hvörf. Í samsömun
sinni við pönkið, anarkismann og síðar krakkana á Núpi og á Hlemmi hafði
hann öðlast einhvers konar sjálfsmynd, þó brothætta, sem veitti honum
aðgang að lífinu á einhvern máta. Vendipunkturinn verður hins vegar þegar
gerð er aðgerð á typpinu á honum sem verður til þess að unglingasjálfs-
myndin hrynur.16 Hann missir smám saman sjálfsmyndina og vitundina
sem pönkið og anarkisminn gaf honum, eftir typpaaðgerðina verður hann
ekkert: „Ég var ekki einu sinni Jónsi pönk lengur“ (Ú, 261). Smám saman
finnur hann einhvern grundvöll á ný, flytur að heiman, kynnist nýju fólki
og gerist svo „tónlistarleg hóra“ eins og hinir og breytist í nýbylgjutöffara
(Ú, 348). Skyndilega er hann vinmargur, sefur hjá stelpum og virðist vera
orðinn nokkurn veginn partur af meginstraumssamfélaginu. En tímabilið
einkennist af miklu djammi, drykkju og pillum af ýmsum sortum. Gefið
er í skyn að þetta geti ekki verið lausnin eða leiðin út. Lokahvörfin verða
svo þegar hann fær einhvers konar flogakast eftir mikla djammsessjón og
‚endurfæðist‘. Hann verður fyrir vitrun, frelsast frá fyrra lífi og fyrra sjálfi,
og lokaorðin eru: „Ég er frjáls“ (Ú, 384). Líkamlegt áfall hefur leitt til nýrra
tíma, nýs manns. Hvörfin í verkinu gefa því ákveðinn strúktúr, tilfinningu
fyrir tímanum fyrir og eftir, og endurfæðinguna í lokin má sjá sem mynd-
líkingu fyrir möguleikann á því að frelsast frá óhamingju og einangrun.
Í inngangi að Indjánanum er að finna hálfgerð manifesto fyrir verkið:
Allt sem þú gerir breytist í reynslu. Sérhver reynsla er eins og dásamleg uppgötvun.
Heilinn man, dregur ályktanir og kemur með tillögur að rökréttu framhaldi miðað
við aðstæður. Fortíðin tekur að hlaðast upp eins og óflokkaður ruslpóstur. Hún
kemur í humátt á eftir þér, hvert sem þú ferð. Þú berð hana á bakinu eins og svartan
ruslapoka. Hún verður leiðarvísir þinn inn í framtíðina, tæki til að takast á við það
sem bíður þín þar. Sérhver framtíð verður umsvifalaust að fortíð um leið og þú
kemur að henni. Og eftir því sem fortíðin stækkar því fleiri skoðanir hefur hún á
framtíðinni. Áður en þú veist af byrja fortíðin og framtíðin að slást um hylli þína. Þú
hættir að undrast yfir kraftaverki tilveru þinnar. Allt verður venjulegt.
Ævintýrið missir að lokum töframátt sinn og verður aðeins röð hversdagslegra
atburða. En inni á milli fortíðar og framtíðar er núið, staðurinn sem þú komst frá áður
en allt hófst. Núið er eins og kaffi. Þú klárar það og eftir situr bara korgurinn. Og þú
lærir að best er að drekka það heitt. (I, 7–8)
Það er kannski ekki sérlega auðvelt að fylgja hér röksemdafærslunni eða
myndmálinu eftir frá reynslu til ruslpósts og kaffikorgs, en þó má segja
að reynslan sé í öndvegi og áhrif hennar á líf okkar allra. Frásögnin af
þeirri reynslu er fjörleg, litrík og grótesk í verkunum, en verður stundum
höktandi, myndmálið stirt og stundum nokkuð um endurtekningar. En
frásagnarmátinn er líka fullur af ákefð og einlægni og skýrri þörf fyrir að á
hann sé hlustað.
Hér á undan var minnst á reynslusögur sem einhvers konar biblíur