Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Blaðsíða 103

L e i k u r a ð l a u f u m
TMM 2016 · 1 103
ingar sem helstu persónur þeirra sagna eru þvílíkt sem dáleiddar af, jafnt í
áþreifanleika listasafna á evrópskri grund sem goðsagna The Golden Bough
Frazers, safnriti upp á 6 bindi sem í tísku var meðal menntafólks um miðja
öldina og Thor lætur ferðalang sinn lifa í hálft í hvoru. Náttúra, hvort sem
er mannleg eða önnur, er í mesta lagi óljós minning. Í nefndu ljóði segir um
tilgang leitar þessa manns eða annars nánast eins:
(…) til þess í þjáningareldi að eimast
og verða af sársauka sínum hreinn
svo að hann geti horfið heim
og sameinast hinu Eina
Formhyggja listamanna á bóhem-tímabili, fyrri hluta höfundarferils Thors,
varði uns veldi ímyndunaraflsins var hafið til vegs með hagrænum hætti
í eftirstríðsáramenningu undir síðustu aldarlok, eftir alda hrakning full-
trúa þess, listamanna sem hinna guðræknu. Undir lok 20. aldarinnar var
tækniþróunin, ekki síst vegna vígbúnaðarkapphlaupsins, komin á það stig
að bjóða hverjum sem var hugbúnað við sitt hæfi innan lagakerfis sem nú er
valdboð ein en áður leitaði sér heimspekilegrar, jafnvel guðdómlegrar rétt-
lætingar.
Í framhaldi af hinni sjeikspírsku þversögn Kants frá 18. öld, þeirri um
tilvistar-efa, að vera eða ekki, hætti þekkingin að vera guðdómleg. Í stað
þess guðlega einkenndi vísindaleg aðferðafræði söguþróunina næstu tvær
aldir. Mannkynssagan taldist á þeim tíma vera mótunarafl á alla þekkingu
og lengra væri ekki að leita um það. Tungumál hættu fyrir þessa þróun að
vera gegnsæ. Veldi ímyndunar að hefðbundnum hætti, trúar, goðsagna,
vitrænnar náttúru, hrundi. En hafði fram til þess einkennt söguþróunina
í Evrópu og verið tekið gott og gilt í sjálfu sér af öllum stéttum íbúanna.
Siðferðið fól áður í sér trú á tíðaranda og sjálfvirka, vitsmunalega fram-
vindu mannkynssögunnar. En þegar lengra leið varð tæknihyggja, afsprengi
vísinda, helsta áhrifaafl á mannlífið beggja vegna Atlantshafsins. Upp úr
miðri 20. öldinni afvegaleiddi sú þróun marga helstu bókmenntafræðinga
sem tóku með áhrifamiklum hætti að boða „dauða skáldsögunnar“ með
þessu orðalagi og jafnvel „höfundarins“ líka; geranda slíkra verka. Við þessi
hæpnu skilyrði mótaði Thor höfundarferil sinn og sjálfan sig. Hver eru
mörkin milli manns og hlutverks hans, rithöfunda sem annarra?
Bækur hans framan af ævi bera merki kaldastríðsástandsins, þær vitna um
umbrotasamt tilfinningalíf sem finnur sér hvergi rætur, efasemdir um skáld-
skapinn og vafa höfundarins um það, hvort skáldverk hafi nokkra merk ingu
aðra en að vera höfundi og öðrum lesendum þess skammvinnt skjól meðal
orða fyrir sálarlíf sitt í heimi sem vekur angist fremur en aðrar kenndir.
Fyrstu tvær bækur hans, Maðurinn er alltaf einn (1950) og Dagar manns ins
(1954), innihalda stutta þætti og skissur um óráð og villuráf aðkomumanns
meðal rómanskra þjóða Suður-Evrópu; Frakka, Spánverja, Ítala. Í sögum