Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Blaðsíða 126

D ó m a r u m b æ k u r
126 TMM 2016 · 1
Það má skjóta því inn í rökræðuskyni
við skáldverkið að ég saknaði þess að sjá
hvernig Einar sér fyrir sér að landnámu-
gerð Sturlu falli að ferli hans að öðru
leyti. Fræðin um Landnámu eru á einu
máli um að svo mikið beri á milli í pers-
ónufróðleik um sameiginlegar persónur
hennar og Njálu að óhugsandi sé að þar
hafi sami einstaklingur verið að baki. Sá
sem setti Sturlubók Landnámu saman
hefur alla þræði í hendi sér og heldur
utan um sínar upplýsingar án þess að
ruglast – og því er ekki líklegt að það
fari allt í vitleysu ef sá sami hafi síðan
sest við að semja Njálu. Í skáldverki
mætti auðveldlega skrifa sig framhjá
þessum fræðilegu mótbárum og styrkja
þannig þá heillandi hugmynd að Sturla
sé höfundur Njálu.
Einar lætur sér ekki nægja að mikla
hressilega höfundarverk Sturlu heldur
setur hann fram heilsteyptar hugmyndir
um samspil þeirra frænda við óljósar
munnmælasögur úr fortíðinni og gerir
mikið úr því að Guðný Böðvarsdóttir
ættmóðir Sturlunganna hafi verið marg-
spök og óljúgfróð og að þangað hafi
hinir skrifandi karlar sótt fræðin og
skáldskapinn – og er þar komin frum-
mynd ömmunnar í huga íslenskra
skálda. Skemmtilegt er líka hvernig
Einar lætur karlana tengja hin fornu
fræði við samtíð sína þegar þeir sitja
saman í heita pottinum eða yfir drykkju
að skemmta hver öðrum með sagnalist
sem þeir skrifa eða láta skrifa á skinnin
að lokum (eins og þegar Sturla kemur
höggi á samtíðarmann sinn og andstæð-
ing Kolbein unga með því að skjóta því
inn í Njálu að Kolbeinn hafi verið
afkomandi Valgarðs gráa, föður Lyga-
Marðar; augljóst má vera að það er ekki
gert Kolbeini til hróss frekar en í Land-
námu þegar Sturla tengir ætt Gissurar
við skítseiðið Otkel í Njálu). Eins dregur
Einar fram hvernig þeir Sturlungar
reyna að átta sig á atburðum samtíðar
sinnar í gegnum sögur annarra og eigin
reynslu. Stundum finnst manni þó að
þeir Snorri og Sturla séu orðnir ansi
líkir núverandi félögum í Rithöfunda-
sambandinu og að Einar vanmeti þjálf-
un hinna munnlegu atvinnuskálda
þjóðveldisaldar og hæfileika að segja vel
og skipulega frá án þess að rita sögur
sínar – til að gera sem mest úr hlut
Snorra og Sturlu sem kollega í rithöf-
undastéttinni. Allt er þetta efni þó sett
fram af miklum sannfæringarkrafti og
Einari greinilega mikið í mun að miðla
sýn sinni á hið flókna samspil og vef
atburða og frásagna úr samtíð og fortíð
sem hefur myndað baksvið þeirrar end-
anlegu Sturlungu sem rataði á skinn-
blöðin í meðförum Sturlu og síðar Þórð-
ar Narfasonar.
List Einars er að rekja hinar fornu
sögur aftur í sundur með sínum frásagn-
argaldri og búa til ný og óvænt sjónar-
horn þeirra fjölmörgu persóna sem
koma við atburði aldarinnar. Þar gefst
honum til dæmis mikið svigrúm til að
ljá fjölmörgum kvenpersónum Sturl-
ungu rödd og horfa á atburði aldarinnar
og búsýslu þeirra innanstokks úr þeirri
nútímalegu og kvenlegu átt sem fornsög-
ur hirða að jafnaði lítið um, enda karlar
mjög ráðandi í ritmenningu miðalda.
Blæbrigði í orðfæri takmarkast þó að
mestu við það að kirkjunnar þjónar hafa
upphafið stílbragð á sínum söguþáttum.
Flest önnur tala með svipuðu og verald-
legra sniði. Þeim mun meiri rækt og alúð
er lögð við að finna hvernig persónur og
atburðir hafa litið út frá hinum ólíku
sjónarhornum um leið og góður gangur
er í sjálfri söguframvindunni. Þetta er
talsverður galdur sem dylst mörgum í
áreynsluleysi sínu og það rifjast upp að
Jónas Kristjánsson, fyrrum forstöðu-
maður Árnastofnunar, hafði á orði þegar
hann fór sjálfur að skálda sögur á efri