Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Blaðsíða 58

G u n n þ ó r u n n G u ð m u n d s d ó t t i r
58 TMM 2016 · 1
kennslustund um anarkisma. Helstu stefnumál anarkismans eru útskýrð
fyrir lesandanum, en þá ekki bara í sögulegu ljósi stefnunnar sjálfrar, heldur
má þar sjá kirfilegan samslátt persónulegrar reynslu, persónugerðar, til-
finninga og pólitískra kerfa. Hér er ekki um að ræða analýtíska fjarlægð
á viðfangsefnið, heldur fremur allsherjar sýn á kerfið sem byggir fyrst og
fremst á tilfinningum og persónulegri reynslu.14 Því má sjá umræðuna um
anarkismann í verkunum sem einhvers konar útskýringu eða upprunasögu
pólitíkur Besta flokksins. Þessi tegund af stjórnmálaumræðu, reynsluvið-
horfið, var oft áberandi í borgarstjóratíð Jóns Gnarr. Þetta átti til dæmis
við um deilur um skólakerfið: „Það er ónýtt því það brást mér“, var gjarn-
an viðkvæði Jóns – en slíkar skoðanir og fullyrðingar voru misvinsælar
meðal skólafólks og stjórnmálamanna. Í viðtali við Vísi 2011 gagnrýnir
Sóley Tómasdóttir, borgarfulltrúi Vinstri-Grænna, Jón fyrir að rifja stöðugt
upp eigin reynslu af menntakerfinu þegar mikill niðurskurður blasti við:
„Borgarstjóri fór upp í pontu og lýsti skólagöngu sinni. Þetta er ekki í fyrsta
skipti og ekki í annað skipti sem hann fer yfir það hvernig honum leið þegar
hann var í skóla. Hann minntist hins vegar ekki einu orði á börnin sem núna
eru í skóla,“ sagði Sóley og bætti því við að hún bæðist „undan því að borgar-
stjóri kæmi fram með sínar persónulegu reynslusögur án þess að leggja neitt
til málanna.“15 Reynslusagan á nefnilega ekki alltaf uppá pallborðið. Svona
viðhorf byggja ekki á rannsóknum eða ráðgjöf þeirra sem þekkja til, þau
hafna þannig ‚prófessjónalisma‘ sem hluta af kerfinu og þá ræðst umræðan
fyrst og fremst af fortíð og reynslu þess sem talar.
En pönkið er ekki bara pólitík. Tónlistin var líka fyrir sögumann frelsandi
afl, eða eigum við að segja, hefði getað verið það. Sögurnar af hljóm-
sveitarferlinum flækja nefnilega aðeins áhrif þessara hvarfa sem vendi punkts
og upphafs að nýrri sjálfsmynd í verkinu. Draumar hans virðast hafa ræst
þegar hann stofnar hljómsveitina Nefrennsli, en hann ræður ekki alveg við
að verða þessi nýi Jón og finnst algjörlega óbærileg tilhugsun að koma fram
á tónleikum. Ferlinum lýkur þegar hann lætur sig svo detta fram af sviðinu
frekar en að syngja (S, 131). Hér er það ekki kerfið eða samfélagið sem er
honum mótdrægt, heldur hans eigin vandræðagangur og klúður. Engu að
síður var pönkið það eina sem gilti, annað var drasl, og smám saman tók
hringurinn að þrengjast meir og meir þar til að eina hljómsveitin sem var
eftir var Crass. Sögumaður skilur ekki hvernig fólk getur hlustað á nokkuð
annað: „allir voru tónlistarlegar hórur. Það hélt enginn tryggð við neitt“ (Ú,
333). Sambandsleysi, einangrun, einelti og vanlíðan eru gegnumgangandi
og ná einhvers konar hápunkti, eða ættum við að segja lágmarki, í Útlag-
anum. Þar eru unglingsárin undir, bókin er sú lengsta í flokknum, enda
liggur sögumanni ýmislegt á hjarta. Fyrri hlutinn fjallar einkum um dvöl
sögumannsins á Núpi í Dýrafirði, þeim sögufræga heimavistarskóla sem
fjölmargir svokallaðir ‚vandræðaunglingar‘ úr bænum voru sendir í og
margar sögur gengu um. Og síðari hlutinn eru árin sem fylgja á eftir, þar