Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Blaðsíða 116

116 TMM 2016 · 1
E i n a r M á r G u ð m u n d s s o n
Það var strangasta refsing sem til var.
Að vera sendur til Noregs. Noregur var
eins konar unglingafangelsi á söguöld
þó að þar væri kóngur og allt. Þangað
var Grettir sendur og segir í sögu hans
að margir hafi óskað honum góðrar
ferðar en enginn beðið hann um að
koma aftur. Seinna var Jörgen Jörgensen
í svipaðri stöðu á Englandi en hann fór
hvergi og var að lokum sendur til Tas-
maníu með fangaskipinu Woodman.“
…
Ég nefni þetta til að sýna hve nærtækur
heimur Íslendingasagnanna er, í þessu
dæmi Grettis saga, en hún er ekkert
einsdæmi í að greina frá ungum mönn-
um sem erfitt er að ala upp. Saga Jörgens
Jörgensen gæti verið Íslendingasaga en
hún er það ekki af því að Íslendingasög-
ur eiga það eitt sameiginlegt að allar
aðalpersónurnar eru Íslendingar. Jörgen
Jörgensen var Dani þó að Danir kölluðu
hann Englending en Englendingar köll-
uðu hann Dana. Aðeins á Íslandi var
hann kóngur. Saga Jörgens Jörgensen
gerist auk þess á allt öðrum tíma en
Íslendingasögurnar og skáldsaga mín
skrifuð enn síðar.
Stundum er sagt að við fáum Íslend-
ingasögurnar með brjóstamjólkinni, að
mæður okkar séu með Íslendingasögur í
öðru brjóstinu og alls kyns ævintýri í
hinu brjóstinu. Þetta má til sanns vegar
færa, en hugsunin er auðvitað sú að sög-
urnar og sagnahefðin liggi í loftinu, að
við fáum hana með móðurmjólkinni.
Sagan er í raun aðferð til að útskýra líf
sitt. Sú hefð mótast snemma á Íslandi.
Sögur verða dæmisögur, siðaboðaskapur
og allt þar á milli, en stundum eru þær
bara sögur og merkja ekki annað en það
sem þær merkja.
Sá sem fæst við sagnalist í nútíman-
um kemst ekki hjá því að álykta að listin
að segja sögu sé manninum eðlislæg og
hjá almenningi búi sú sagnalist sem höf-
undarnir þróa áfram. Það er svo aftur
ástæða þess að bókmenntir eru sú sam-
eign manna sem þær eru. Maðurinn
skynjar líf sitt sem sögu. Með nútíman-
um rofnar þessi skilningur og bók-
menntir fá að nokkru leyti það hlutverk
að miðla sögunni, samhengi hennar og
samhengisleysi.
Í vissum skilningi eru höfundar
Íslendingasagnanna alltaf nútímalegri
en nútíminn. Á hverjum tíma fylgja
bókmenntirnir alls konar tískusveiflum
og margvísleg náðarmeðöl eru í boði
sem og forskriftir. Rithöfundar falla í
marga pytti sem höfundar Íslendinga-
sagnanna gætu kennt þeim að sneiða
hjá. Þeir veifa til dæmis ekki lærdómi
sínum og kunnáttu, því að það sem þú
kannt þarftu ekki að sýna. Það býr í
sjálfri miðluninni. Þessi lærdómur er í
mótsögn við mörg þau trúðslæti sem
finna á má í bókmenntunum þar sem
höfundurinn vill gjarnan koma því að
hve leikinn hann er. Sá sem nemur visku
hinna fornu sagnaritara veit að þetta ber
að varast, ekki trúðslætin sem slík eða
viskuna, heldur sýndarmennskuna sem
því kann að fylgja.
Við getum sagt einsog Jorge Luis
Borgs: „Staðreyndin er sú að sérhver
höfundur býr sjálfur til forvera sína.“
Það sem Jorge Luis Borges á við er að
sérhver rithöfundur skráir sig inn í hefð
og getur haft áhrif á hana og breytt
henni. Það virðist ekki vera neitt mál
fyrir sagnahefðina að gleypa í sig allar
nýjungar, hvort sem það er rapptónlist
eða pönktónlist, andsögur eða atómljóð.
Allt verður að lokum hefð. Jorge Luis
Borgs var sérstakur aðdáandi Íslend-
ingasagna. Hann vakti á þeim sérstaka
athygli og þeir eru ófáir rithöfundar
rómönsku Ameríku sem kinkað hafa
kolli til Íslendingasagnanna, enda ríma