Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Blaðsíða 141

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2016 · 1 141
ur undir. „Hvað er að gerast?“ spyr text-
inn í sífellu, eða „hvar erum við nú?“
eins og David Bowie spurði í lagi sínu
árið 2013. „Vituð ér enn, eða hvað?“
spurði Völvan forðum í Völuspá.
Sagan gerist sem áður segir á Ísafirði
og hentar sú staðsetning vel fyrir
umfjöllun þar sem samfélagsmiðlar eru
í forgrunni en heimi samfélagsmiðla
hefur gjarnan verið lýst sem svo að þar
verði allur heimurinn að smábæ. Þó að
gagnvart alheimssamfélaginu myndi
Reykjavík falla undir sömu skilgrein-
ingu þá skerpir notkun Ísafjarðar enn
frekar á einkennum eftirlitsins eða sam-
félagsmiðla. Að hverfa inn í fjöldann er
nær ómögulegt í heimi þar sem með
tveimur smellum má komast að upplýs-
ingum um menntun, starfshætti, fyrr-
um maka, þróun á hárstíl og öðrum
persónuupplýsingum hvers og eins.
Enn fremur er í sögunni dregin upp
mynd af Ísafirði sem samfélagi fjöl-
menningar. Þar starfar fólk frá ýmsum
heimshlutum og meirihluti persóna ber
nöfn sem svipar til bandarískra eða evr-
ópskra nafna. Persónur sem bera útlensk
nöfn eru þó ekki kynntar inn sem
aðfluttar eða uppruni þeirra rakinn sér-
staklega, líkt og í Illsku. Frásögnin gefur
þannig til kynna að þróun hafi átt sér
stað í íslensku samfélagi og í þessari
ísfirsku framtíð séu slíkar ættartölur
óþarfi. Hér er vegið að hreinum dystóp-
ískum lestri bókarinnar. Framsetning
íslensks samfélags þar sem íbúar koma
frá ýmsum löndum án þess að því sé
veitt sérstök athygli felur í sér nokkuð
jákvæða, jafnvel útópíska, framtíðarsýn
um fjölmenningarsamfélag.
Sjónarhorn bókarinnar er að mestum
hluta bundið þeim Áka og Lenítu, sem
eru afar upptekin af eftirlitinu og þá sér-
staklega af því að fylgjast hvort með
öðru þar. En líkt og er með samfélags-
miðlana í samtímanum hefur fólk mis-
mikinn áhuga á eftirlitinu, sumir njóta
þess að láta aðra fylgjast með sér, aðrir
eru meðvitaðir um að það er agatæki,
eins konar trygging þess að þú gerir
ekkert af þér. Það sem skilur helst að
eftirlitið og samfélagsmiðla samtímans
er að persónur Heimsku hafa ekki vald
til að ákvarða hvaða hluta lífs þeirra er
miðlað áfram fyrir tilstuðlan eftirlitsins.
Þær veita ekki aðeins innsýn inn í líf sitt
þegar þær trúlofa sig, ljúka við háskóla-
gráðu eða á öðrum tyllidögum eins og
tíðkast á samfélagsmiðlum nútímans.
Það er engin sía til staðar, heldur má
fylgjast með persónunum á baðherberg-
inu og í svefnherberginu: „Það reið eng-
inn lengur bakvið luktar dyr, skeit eng-
inn lengur í einrúmi. Og hvers vegna
ættu þeir líka að gera það? Það var
hvorki skammarlegt að skíta eða ríða.
Það gerðu allir.“ (s. 9)
Þessi breyting á afstöðu til samfélags-
miðla, frá því að byggja upp glansmynd
til afskiptaleysis má því túlka sem
ákveðinn spádóm. Að í framtíðinni
muni manneskjur fá nóg af byrðinni
sem fylgir því að hanna og framsetja
fullkomna ímynd af sjálfum sér, en geti
þó ekki sagt skilið við „nándina“ sem
fylgir samfélagsmiðlum.
Á meðan persónur í verkinu velta
fyrir sér hvernig þær geti best vakið
athygli á sjálfum sér hristir höfundur
stöðugt upp í veröld þeirra. Sífelldar raf-
magnstruflanir koma persónum úr jafn-
vægi og grafa undan tilveru þeirra en í
bókinni slær rafmagnið tíðum út – og
oft með skelfilegum afleiðingum. Raf-
magnsleysið minnir á að kerfið sem
persónurnar eru hluti af er fallvalt og
getur hrunið á hverri stundu. Þær eru
hluti af samfélagi sem stendur ekki
undir sér og það skapar óöryggi meðal
persóna. Flöktandi rafmagnið má einnig
lesa sem skírskotun til fallvaltleika þess
orkuöryggis sem Íslendingar búa við í