Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Blaðsíða 143

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2016 · 1 143
þess að Norman Mailer skrifaði á sinni
tíð umdeilda ritgerð „The White Negro:
Superficial Reflections on the Hipster.“4
Þar gerir hann eins konar menningar-
fræðilega tilraun til að útskýra hvers
vegna kynslóð hvítra ungmenna í New
York á árunum 1920–1950 sóttu mikið í
félagsskap svartra listamanna. Skýring-
in, samkvæmt Mailer, var sú að þau
voru þjökuð af tilgangsleysi í kjölfar
heimsstyrjalda, helfararfrásagna og
atómsprengja. Þessi hvítu ungmenni
lifðu í veruleika þar sem dauðinn vofði
yfir og leituðu því í menningu svartra til
þess að upplifa vímu.
Mailer vildi meina að svartir hefðu
ávallt lifað í þessu tilvistarlega rými þar
sem dauðinn hefði verið þeim nærri og
því einkenndist menning þeirra, að hans
mati, af skammvinnri ánægju. Hann fer
mikinn í lýsingum sínum og segir að
þessa þrá megi glöggt sjá í djasstónlist
sem væri í raun fullnægingarhróp svarta
mannsins. Í djassinum byggi einhver
frumkraftur sem skýrði hvers vegna
hópar hvítra forréttindamanna í Banda-
ríkjunum sóttu í tónlist þeirra og félags-
skap.5
Vísunin í Mailer magnar upp þann
þráð bókarinnar sem snýr að þjóðerni
og valdi, þær siðferðilegu spurningar
sem snúa að skrifum þeirra Áka og
Lenítu. Áki fjallar um einstakling sem
flytur frá Sýrlandi til Íslands og notar
þá persónu til að vinna með hina
íslensku þjóðarsál en Mailer skrifaði um
menningarhóp sem hafði (og hefur enn)
undirskipaða stöðu í samfélaginu en á
ritunartíma ritgerðarinnar var mikill
uppgangur í réttindabaráttu svartra.
Rithöfundarnir Mailer og Áki eru
báðir í forréttindastöðu innan eigin
samfélags. Þeir reyna að staðsetja sig
með hinum jaðarsettu andspænis
hnignandi samfélögum sínum, Mailer í
tilgangslausum heimi eftirstríðsáranna
og Áki í afsprengi hins brenglaða vest-
ræna neyslusamfélags. Þannig stillir
Eiríkur persónum þeirra upp samhliða
þekktri kenningu Edward Said um
sköpun vestrænnar sjálfsmyndar í gegn-
um þörf Vestursins fyrir Austrið.6 Það
er, síendurtekin sjálfsmyndarsköpun
Vestursins sem byggir á yfirburðum
þess gagnvart hinum, restinni af heim-
inum.
Í Heimsku skapar Eiríkur á mjög
hugmyndaríkan og klókan hátt framtíð
sem er nauðalík samtíma okkar. Í þeirri
framtíð leitar fólk að tilgangi, aðalpers-
ónurnar sækja hann í heim listarinnar, í
sköpunina og viðurkenninguna, á
meðan dimm saga vestrænnar menn-
ingar og óörugg framtíð vofir yfir. Þau
sjálfhverfu persónueinkenni sem brjót-
ast fram í heimi samfélagsmiðla eru sett
í samhengi við viðbrögð persóna við
óöruggri framtíð og meðvitund um
grimman samtíma. Því hver kann að
búa í vellystingum á meðan aðrir þjást?
Hversu mörg kattarmyndbönd á you-
tube þarf Íslendingur að horfa á til þess
að gleyma ofhlöðnu bátunum á Mið-
jarðarhafi?
Tilvísanir
1 „Átta af hverjum tíu Íslendingum skráðir á
Facebook“, Vísir, 30. desember 2010.
2 „Stóraukinn kvíði meðal barna“, RÚV, 19.
janúar 2016
3 „Scandinavian Narratives of Guilt and Privi-
lege in an Age of Globalization (Scanguilt)“,
Universitet i Oslo, 31. janúar 2014, sótt 20.
janúar 2016. Vefslóð: http://www.hf.uio.
no/english/research/theme/scandinavian-
narratives-of-guilt-and-privilege/
4 Norman Mailer, The White Negro, San
Francisco: City Lights Books, 1957.
5 Mailer var harðlega gagnrýndur fyrir ritgerð
sína, ein þekktasta gagnrýnin er grein rit-
höfundarins James Baldwin, „The Black Boy
Looks at the White Boy“.
6 Edward Said, Orientalism, Penguin, New
York, 2003. [Frumútgáfa 1978].